VADEMECUM WOLONTARIUSZA

„Vademecum Wolontariusza”

Poradnik dla opiekunów i wolontariuszy pracujących z dziećmi i młodzieżą

Autorzy:

Elżbieta Błońska, Jan Burzyński, Alicja Nawrocka, Łucja Olechnowicz, Małgorzata Suwaj, Iwona Tarnogórska, Agnieszka Turkiewicz

 

SPIS TREŚCI strona

I. WSTĘP………………………………………………………………………… 3
1. Wprowadzenie do wolontariatu …………………………………………. 4
2. Motywacja pracy wolontariusza ………………………………………… 4
3. Wolontariat jako odpowiedź na problemy społeczne …………………… 6
4. Etyka społeczna …………………………………………………………. 9
5. Karta wolontariusza …………………………………………………….. 12
II. PSYCHOLOGIA KOMUNIKACJI W SYTUACJI POMOCY ORAZ KONSTRUKTYWNE SPOSOBY RADZENIA SOBIE W SYTUACJACH KONFLIKTOWYCH …………………………………………………………. 13
1. Umiejętność dobrego słuchania …………………………………………. 13
2. Radzenie sobie z własnymi i cudzymi emocjami ………………………. 14
3. Co przeszkadza, a co pomaga w relacji pomocy ……………………….. 16
III. TRUDNE TEMATY W PRACY Z DZIEĆMI I MŁODZIEŻĄ……………… 17
1. Monolog wewnętrzny …………………………………………………… 17
2. Rozmowy o sprawach intymnych ………………………………………. 18
3. Pornografia ……………………………………………………………… 19
4. Molestowanie seksualne ………………………………………………… 19
5. Dziecko z rodziny z problemem alkoholowym …………………………. 20
IV. PRAWO A WOLONTARIAT ……………………………………………….. 21
1. Tekst Ustawy – Wolontariat…………………………….………………. 21
2. Kto może korzystać z pomocy wolontariuszy ………………………….. 23
3. Ubezpieczenie:
A. Zdrowotne ……………………………………………………………. 26
B. Od następstw nieszczęśliwych wypadków ………………………….. 28
C. Podsumowanie ……………………………………………………….. 29
4. Wzory porozumień z wolontariuszami …………………………………. 29
A. Porozumienie o wykonywaniu świadczeń wolontarystycznych …….. 29
B. Porozumienie o współpracy …………………………………………. 31
V. METODY PEDAGOGIKI ZABAWY PROPONOWANE PRZEZ POLSKIE STOWARZYSZENIE PEDAGOGÓW I ANIMATORÓW „KLANZA” … 33
1. Ćwiczenia wstępne …………………………………………………….. 33
2. Metody integracyjne ……………………………………………………. 35
3. Zabawy ze śpiewem ……………………………………………………. 36
4. Zabawy plastyczne …………………………………………………….. 40
VI. ORGANIZACJA PRZEDSIĘWZIĘĆ NIEKOMERCYJNYCH ……………. 41

 

I. WSTĘP

Stowarzyszenie „Moje Osiedle” oddaje ten podręcznik w ręce wszystkich, którzy swój czas siły i umiejętności poświęcają pracy społecznej na rzecz innych. Biorąc pod uwagę nasze własne doświadczenia, zdecydowaliśmy się skoncentrować na pracy z dziećmi i młodzieżą, ale również inne osoby zaangażowane w wolontariacie znajdą tu coś dla siebie. Chcemy, aby to vademecum stało się „niezbędnikiem” zarówno dla opiekunów organizujących spotkania z wolontariuszami, jak i dla wolontariuszy, którzy przygotowują zajęcia z podopiecznymi.
Podręcznik zawiera zarówno treści teoretyczne, kwestie do przemyślenia i refleksji, jak również praktyczne przykłady ćwiczeń i gier do bezpośredniego wykorzystania. Większość materiałów powstała w ramach szkolenia dotowanego przez Wydział Zdrowia Urzędu Miejskiego Wrocławia, które przeprowadzono w październiku 2004 r. dla grup opiekunów i wolontariuszy pracujących z młodzieżą, ale niektóre z nich stanowią dorobek własny organizacji reprezentowanych przez prowadzących szkolenie, takich jak: KLANZA, Stowarzyszenie Pro Publico Bono czy Centrum Wolontariatu, które na co dzień zajmują się działalnością edukacyjną.
Mamy nadzieję, że prezentujemy udany owoc współpracy różnych środowisk, które łączy jedna idea: pomoc bliźniemu i aktywne podejście do problemów społecznych.
Z uwagą czekamy na informacje zwrotne od Czytelników, aby następne wydanie było jeszcze bardziej komplementarne.

Redakcja

Definicje:

Dawniej
Woluntaryzm – filozoficzne stanowisko, według którego głównym czynnikiem poznania i istotą bytu jest wola; psychologiczny pogląd przypisujący aktom woli miejsce odrębnie naczelne wśród wszelkich innych zjawisk psychologicznych.

Wolontariusz – wojskowy, dawniej ochotnik, praktykant pracujący bez wynagrodzenia dla nauczenia się zawodu.

Wolontariat – (dobrowolny, chętny) bezpłatna forma stażu w szpitalu lekarza zdobywającego praktykę.

Dziś
Wolontariusz – to osoba, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na zasadach określonych w ustawie.

Wolontariat – dobrowolna, bezpłatna, świadoma działalność na rzecz innych, wykraczająca poza związki rodzinno- koleżeńsko- przyjacielskie.

Wolontariuszem może być każdy, w każdej dziedzinie życia społecznego, wszędzie tam, gdzie taka pomoc jest potrzebna, ale pamiętajmy, że nie każdy wolontariusz jest odpowiedni dla każdego rodzaju pracy.

1. Wprowadzenie do wolontariatu

Ćwiczenie 1)
Dzielimy grupę na mniejsze podgrupy 3-4-osobowe. Każda z grup na dużym arkuszu papieru wypisuje wszystko, co im się kojarzy z „wolontariatem”. Jeśli grupa liczy nie więcej niż 10 osób, można to zrobić wspólnie w postaci „burzy mózgów”. Po wypisaniu i zaprezentowaniu uczestnikom wszystkich skojarzeń, prowadzący podsumowuje, odnosząc się do podanych przez uczestników sformułowań.
Podsumowanie:
Rdzeń „wola” w słowie „wolontariat” wskazuje nam na chęć zaangażowania, które musi być oparte na wolnej i dobrej (dobrowolna) woli pomocy. Pomoc może być świadczona nie tylko indywidualnym osobom, ale też grupom i organizacjom, nie tylko przy rozwiązywaniu problemów osobistych, ale i ogólnoludzkich, jak też całego środowiska przyrodniczego.
Wolontariat jest zawsze nieodpłatny, choć nie zawsze bezinteresowny. Bezinteresowność zależy od motywacji, które skłaniają do podjęcia zaangażowania, a te mogą być bardzo różne, niekoniecznie materialne. Zdobycie dodatkowych kwalifikacji, poznanie nowych ludzi czy łatwiejsze znalezienie pracy też mogą motywować do wolontariatu i stanowić swoistą korzyść osiąganą w wyniku zaangażowania. Nie umniejsza to wartości pracy wolontarystycznej jeśli jest wykonywana solidnie i efektywnie, a nie tylko na pokaz i dla zdobycia dodatkowych korzyści.
Wolontariat służy rozwiązywaniu problemów społecznych, a więc zaczyna się od rozpoznania problemu, swoich kompetencji i określenia formy zaangażowania. Wolontariat dotyczy tych działań i tych osób, wobec których nie mamy innych zobowiązań wynikających z więzi rodzinnych, koleżeńskich. Pomoc rodzicom czy przyjacielowi nie jest w ścisłym znaczeniu wolontariatem.
Potrzeba wolontariatu wypływa z faktu, że:
– czas jest największym i najbardziej powszechnym zasobem, który możemy ofiarować innym
– nie ma instytucji, która w sposób formalno-prawny może rozwiązać wszystkie problemy społeczne (nawet państwo tego nie potrafi)
– aktywność społeczna jest szkołą życia, uczy odpowiedzialności, dojrzałości, buduje więź
w społeczności ludzkiej.

 

2. Motywacja pracy wolontariusza

Ćw. 2)
Rozdajemy formularze z rodzajami motywacji i prosimy, aby je uszeregować od najbardziej do najmniej wpływającej na zaangażowanie woluntarystyczne. Po zakończeniu ćwiczenia prosimy uczestników, aby podzielili się swoimi refleksjami nt. motywacji. Uświadomienie sobie własnych motywacji (wszystkich, a nie tylko powierzchownych) pozwala szczerze określić, jakich korzyści oczekujemy w wyniku zaangażowania. Jeżeli te oczekiwania nie zostaną spełnione, pojawia się syndrom ”wypalenia w pracy” i frustracja. Jeśli chcemy mieć satysfakcję z wykonywanej pracy, musi ona spełniać nasze oczekiwania. W przeciwnym wypadku należy zmienić oczekiwania czyli popracować nad motywacją.

 

Czego pragnę w mojej pracy?
Test motywacyjny
Chcę kierować innymi, decydować, co i jak ma być zrobione
Chcę zwyciężać, pokonywać w walce to, co uważam za złe
Chcę wytwarzać, budować coś nowego
Chcę być najlepszy w czymś
Chcę wykorzystać potencjał, rozwinąć coś, kogoś
Chcę mieć wpływ na czyjeś zachowanie
Chcę mieć uznanie, sławę, uwagę innych
Chcę poprawiać, ulepszać kogoś lub coś
Chcę spełniać wymagania, zdobywać poziom
Chcę spełniać oczekiwania innych, robić wrażenie
Chcę przetrwać, przezwyciężyć to, z czym inni mieli problemy
Chcę być pionierem
Chcę pomagać innym, by im się żyło lepiej
Chcę zostawić ślad po sobie

 

Jak pokonywać zniechęcenie?

1. Zaczynać od najprostszych czynności i stopniowo podnosić poprzeczkę
2. Podzielić działanie na logiczne segmenty i wykonywać stopniowo
3. Zaprosić innych do współpracy
4. Odciąć sobie odwrót (np. napisać list do redakcji z propozycja zajęcia się ta sprawą)
5. Wyznaczać sobie konkretne terminy
6. Odnotowywać najdrobniejsze sukcesy
7. Zobowiązać się wobec znajomych do załatwienia sprawy
8. Po prostu zacząć

 

 

3. Wolontariat jako odpowiedź na problemy społeczne

Co to są problemy?
Wg teorii gier – z problemem mamy do czynienie wtedy gdy nie wiemy jaki będzie rezultat naszego działania, naszej decyzji, gdy następstwa pewnych zdarzeń są nieprzewidywalne.
Jest typowo decyzyjne ujęcie problemów. Nie mówi ono nic o tym, skąd się biorą problemy. Kiedy jakaś sytuacja staje się problematyczna i wymaga podjęcia decyzji? Tu odpowiedzi mogą dostarczy nam teorie bardziej podstawowe tj. teoria funkcjonalna lub teoria systemów.
W pierwszym przypadku problem pojawia się wtedy, gdy jakiś element czy strategia postępowania jest dysfunkcjonalny dla całości, w drugim – gdy system ulega częściowej lub całkowitej dezorganizacji. Mówiąc prościej – problem jest wtedy, gdy coś nie spełnia swojej podstawowej roli, do jakie jest wyznaczone np. długopis nie pisze, kura nie znosi jajek, słońce przygrzewa w lipcu zbyt mocno, że zboże wysycha zamiast dojrzewać itp.. Znaczy to również, że problemem jest, gdy czyjeś pismo staje się nieczytelne, gdy jajko dociera zbyt późno do konsumenta i jest już zepsute, gdy zima jest ciepła, a lato deszczowe. Im bardziej skomplikowany obiekt i im więcej funkcji spełnia, tym łatwiej o problem.
Nic dziwnego, że najwięcej problemów spotyka się w życiu społecznym, a ich źródłem jest przede wszystkim rozdźwięk między tym co jest, a tym co być powinno. Przy czym to, co być powinno, nie jest dane raz na zawsze, ale stale na nowo określane przez podmioty życia społecznego. Od ich potrzeb, preferencji, poglądów i systemu wartości zależy wrażliwość
i umiejętność dostrzegania tego, co i dlaczego powinno być zmienione. Drugi rodzaj problemów wiąże się nieodmiennie z pytaniem, „jak to zrobić”.

Ćw. 3)
Prosimy grupę o wypisanie różnych przykładów problemów, z którymi mieli okazję zetknąć się osobiście. Wybrane przykłady problemów mogą posłużyć później do pracy nad szukaniem rozwiązań. Próbujemy wspólnie podjąć dyskusję, które z tych problemów mają charakter społeczny i dlaczego.

Kiedy problem staje się problemem społecznym?
– kiedy dotyka całe grupy społeczne, a nie tylko poszczególne osoby,
– kiedy jego źródła i uwarunkowania są społeczne,
-kiedy ma konsekwencje dla całych społeczności.

O tym, że problem indywidualny zyskuje miano problemu społecznego decydują zatem dwa czynniki: ilościowy i jakościowy. Czynnik ilościowy oznacza, że rangę społeczną przypisujemy problemowi wtedy, gdy liczba przypadków i częstotliwość ich występowania przekroczy pewną granicę. Nie jest łatwe precyzyjne wytyczenie tej granicy, bo nie można kategorycznie odpowiedzieć na pytanie od ilu uczniów biorących narkotyki rozpoczyna się problem narkomanii w szkole. Będzie to bardziej kwestią intuicji, porównywania z pewnymi normami czy średnimi statystykami w globalnym środowisku. Z kolei czynnik jakościowy wskazuje na zjawiska społeczne, jakie tkwią u podstaw indywidualnych zachowań. Podobnie jak to było w słynnych badaniach Durkheima, który wykazał, że odsetek samobójstw w danej grupie (etnicznej lub religijnej) jest ściśle skorelowany z więzią społeczną charakteryzującą tę grupę. Poza motywami ściśle osobistymi podejmowania patologicznych zachowań istnieją zatem uwarunkowania strukturalne, które wywierają na te zachowania wpływ tak zasadniczy, że nie można szukać rozwiązań tylko na drodze terapii indywidualnej, pomijając zmiany
w strukturze społecznej.
Wolontariat jako odpowiedź na problemy społeczne musi zatem wyjść od dokładnego rozpoznania problemu i odpowiedniego poziomu rozwiązania.
Możemy mówić o trzech podstawowych poziomach zaangażowania:
1. indywidualny – osobista pomoc potrzebującemu: wyrażanie stanowiska, „grosik”, zrobienie porządków itp
2. grupowy, zbiorowy – angażowanie innych w działania: zorganizowanie spotkania, upowszechnianie informacji o problemie, zachęcenie innych do akcji pomocowych, skierowanie osób potrzebujących do specjalistów itp.
3. instytucjonalny, zorganizowany – zaangażowanie się w organizowanie nowych instytucji, stowarzyszeń, placówek permanentnie zajmujących się jakimś problemem.

Ćw. 4
Dzielimy uczestników na 2-4 mniejsze równe grupy i rozdajemy formularze. Ćwiczenie ma 2 lub 3 etapy. Pierwszy etap to praca indywidualna, drugi – w grupach (wybór przez dyskusję
i uzgodnienie wspólnych 5 cech). Natomiast na trzecim etapie wybrani reprezentanci grup również muszą uzgodnić wspólny zestaw. Ćwiczenie jest okazją do dyskusji nad cechami wolontariusza i jego rozwojem osobistym, a także testem umiejętności pracy w zespole.

I. Z podanych niżej cech wybierz 5, które uważasz za najważniejsze i niezbędne cechy dobrego wolontariusza:

wytrwałość
stanowczość
pracowitość
pomysłowość
niecierpliwość
energia
uprzejmość
dokładność
inicjatywa
powolność
opanowanie pewność siebie
upartość
perfekcjonizm
wyobraźnia
dyscyplina
systematyczność
porządek
ekspresywność
pobłażliwość
rzeczowość
autorytaryzm
odporność psych.
zaradność
spokój
krytycyzm
wrażliwość
wykształcenie
inteligencja
wyrozumiałość
rozrzutność
współczucie
skąpstwo

Możesz dopisać własną cechę. Zastanów się nad uzasadnieniem swojego wyboru.
II. Spróbuj w trakcie dyskusji z innymi wypracować wspólny dla wszystkich zestaw cech:
1.
2.
3.
4.
5.
III. Ostateczny konsensus:

Ćw. 5
Dzielimy uczestników na dwie grupy: jedna ma wyszukać w opowiadaniu pozytywne, a druga – negatywne cechy zajączka. Po przeczytaniu wymieniają swoje uwagi. W ramach podsumowania analizujemy rodzaje problemów, z jakimi zetknął się zajączek: indywidualne i społeczne, w jaki sposób je rozwiązywał, a także poruszamy problem osób, które z różnych powodów nie proszą o pomoc i jej nie oczekują.

Opowiadanie o zajączku

W małej norce na skraju lasu mieszkał sobie zajączek. Zajączek był bardzo uczynny i zdobył wielu przyjaciół wśród zwierząt, zaś największym przyjacielem zajączka był królik.
Pewnego dnia zajączek dowiedział się od sowy, że królik złamał nogę.
Hu!Hu!-zahuczała sowa. Złamał nogę, złamał nogę! Jest sam!
– W takim razie muszę go odwiedzić – powiedział zając. Zrobię mu zakupy, pomogę w praniu. Biedak, nigdzie się nie może ruszyć. Może nawet nie ma z kim porozmawiać. Puchaczu leć do królika i powiedz mu, że niedługo do niego zawitam.
Zając wszedł do swej norki, pomyślał chwilę, jakie smakołyki i prezenty zabrać ze sobą i wyruszył w drogę. Królik mieszkał na drugim końcu lasu.
Idzie zając przez młody zagajnik i śpiewa sobie dla animuszu. Wtem nagle słyszy żałosny lament i popiskiwanie.
– O ja biedna! O moje biedne pisklę, o co ja zrobię!
Patrzy, a to mama sójka biega wokół drzewa i żałośnie macha skrzydełkami.
– Co się stało sójko?- pyta zając i słyszy piski dobiegające z gęstego mchu. Okazało się, że jeden maluch wypadł z gniazda.-Nie martw się. Chętnie ci pomogę. Jak powiedział, tak zrobił. Trochę to trwało, bo przecież zając nie umie chodzić po drzewach. Wreszcie jednak maluch trafił z powrotem do gniazda i mama sójka rozpływała się w podziękowaniach. Zając nie został dłużej, bo przecież czekał na niego królik. Ruszył dalej. Nie dotarł jeszcze do połowy lasu, gdy zobaczył, że drogę zatarasowało zwalone drzewo.
Hmm – zamyślił się zając. Ja się prześliznę pod pniem, bo jestem mały, ale inne zwierzęta maja zagrodzona drogę do źródła. Co tu robić? Sam tego pnia nie udźwignę. Ale, ale! Przecież tu niedaleko mieszkają bobry. Na pewno mi pomogą. Poszedł zając szukać bobrów, a gdy je znalazł, opowiedział o problemie i poprosił o pomoc. Bobry niezbyt się kwapiły do pomocy, bo miały swoje sprawy, ale zając tak długo przekonywał i namawiał, że wreszcie dla świętego spokoju zgodziły się przegryźć drzewo na małe kawałki i w ten sposób usunąć je z drogi. Kiedy skończyły było już późne popołudnie i zając z niepokojem pomyślał o króliku. „Pewnie nie może się mnie doczekać”. Ruszył więc dalej w drogę. Idzie, pogwizduje, aż nagle przed sobą zobaczył ślimaku.
– Cześć ślimaku, dokąd idziesz.
Ślimak milczał.
– Nie chcesz ze mną rozmawiać?
– Idę przed siebie –rzekł wreszcie ślimak powoli. – I wolę być sam.
– Wiesz, chętnie dotrzymam ci towarzystwa –zaproponował zając.
Ślimak nic nie odpowiedział i nadal pełzł powoli. Zając, żeby dotrzymać mu kroku, musiał zwolnić i dostosować się do tempa ślimaka. Raz po raz próbował go wciągnąć w rozmowę. Tak się zaangażował, że dopiero gdy słońce zaszło, przypomniał sobie o króliku.
– Ojej!- pomyślał. Nie zdążę dzisiaj odwiedzić królika. Musze znaleźć bezpieczne miejsce na nocleg. Jutro rano wyruszę znów o świcie.

4. Etyka społeczna

Żeby zrozumieć i w sumieniu przyswoić sobie zasady i wartości kierujące moralnością społeczną, trzeba zaakceptować fakt, że adresatem działań jednostki nie musi być druga konkretna jednostka, lecz mniej lub bardziej określona grupa, społeczność. Obok relacji: osoba – osoba istnieją więc relacje: osoba – grupa, grupa – grupa, grupa – organizacja, istnieją też między nimi wzajemne powiązania i uwarunkowania. Przestrzeń społeczna charakteryzuje się dużą złożonością takich związków. Osoba, która w tej przestrzeni żyje i działa musi być świadoma, że żadne jej zachowanie nie trwa w próżni, ale właśnie w tej społecznej siatce zależności. Oznacza, że zawsze ma ono społeczne znaczenie, mniejsze lub większe konsekwencje dla innych. Im bardziej znaczącą pozycję zajmuje osoba w strukturze społecznej, tym większe są konsekwencje jej jednostkowych decyzji. Konsekwencje te są jednak często nieuświadomione i ukryte w złożoności międzyludzkich relacji. Mogą dotyczyć ludzi, z którymi brak jest bezpośredniego kontaktu. Z tego właśnie powodu ulega osłabieniu odpowiedzialność jednostki za jej zachowania społeczne. W bezpośrednich relacjach międzyludzkich zachowanie jednej osoby w stosunku do drugiej spotka się z jej natychmiastową reakcją, w której zawarta jest informacja zwrotna, jak ta reakcja została odebrana. Ułatwia to kształtowanie sumienia, bo zachowania moralnie pozytywne lub negatywne spotykają się z natychmiastową oceną osób bezpośrednio zaangażowanych, z ich aprobatą lub dezaprobatą. Osoba działająca ma szansę, bezpośrednio po zachowaniu, odczuć czy postąpiła dobrze czy źle.
Inaczej jest na poziomie społecznym. Jak powiedział Albert Schweitzer – „Nikt z nas nie zna zasięgu swego działania i tego, co ludziom daje. Jest to przed nami ukryte i takim powinno pozostać”.

osoba B osoba C

osoba A

osoba E
osoba D

W przypadku decyzji, które za pośrednictwem instytucji społecznych (prawo, administracja, praca, działalność gospodarcza, finanse i podatki) wywierają wpływ na wiele anonimowych osób, odbieranie informacji zwrotnych o skutkach jest bardzo utrudnione. Po pierwsze dlatego, że odległość między decydentem a adresatem działań jest duża i informacja zwrotna może dotrzeć z pewnym opóźnieniem. Po drugie – adresaci są rozproszeni. Informacja zwrotna płynąca od jednego z nich ma zbyt małą wagę, która może być wzmocniona jedynie przez zastosowanie mechanizmów społecznego oddziaływania opinii publicznej (np. media, referendum, wybory, manifestacje, petycje).

osoba B

osoba A osoba C osoba E

osoba D
Gdy brak jest sygnałów o moralnym odbiorze danej decyzji przez adresatów wrażliwość społeczna łatwo ulega zniekształceniu. Budzenie jej nie jest wtedy tylko sprawą przyswojenia norm etycznych, ale wymaga również wiedzy na temat mechanizmów społecznych, które wypełniają przestrzeń między decyzją a jej konsekwencjami. Ta wiedza wyznacza granice odpowiedzialności.
Chcąc więc zastosować reguły etyki społecznej do codziennego życia, trzeba najpierw zobaczyć dokładnie tę codzienność, całe tło społeczne, w jakim dana osoba żyje: rodzinę, sąsiadów, miejsce nauki, pracy, wspólnotę religijną lub organizację społeczną, miejscowość. Trzeba uświadomić sobie relacje, powiązania własne z tymi społecznościami i ich między sobą.
Zarówno krytykowanie nieprawidłowości i niesprawiedliwości społecznych, jak
i postulaty zmian muszą być oparte na rzeczywistych przykładach i zrozumieniu procesu zmian.
Proces ten ma trzy zasadnicze i niezbędne etapy:
etap I – analiza społecznych problemów
etap II – etyczna ocena sytuacji
etap III – metody wdrażania zmian i ocena skuteczności.

Ad I.
Przy pomocy specjalistów z rożnych dziedzin trzeba znaleźć odpowiedź na pytania: na czym polega problem, jakie są jego źródła, jaki jest obecny kontekst, jakie mogą być społeczne skutki, jakie są tendencje zmian. Wypracowane praktyczne procedury postępowania pozwalają „wziąć na warsztat” dowolną sytuację społeczną na poziomie lokalnym. Ten etap jest domeną wiedzy społecznej, który ukazuje wielorakie zależności i procesy, która konkretną jednostkową sytuację ustawia w świetle zjawisk i mechanizmów globalnych. Często się zdarza, że problem z pozoru indywidualny jest przejawem wadliwie funkcjonującej struktury społecznej. Analiza społecznych czynników tkwiących u podstaw jednostkowych problemów wymaga złożonego, wielostronnego podejścia, a zwłaszcza: psychologicznego, socjologicznego, ekonomicznego i prawnego.

Ad II.
Do podstawowych zasad etyczno-społecznych zaliczamy:
– zasadę pomocniczości – czyli preferencji dla mniejszych, oddolnych i samodzielnych inicjatyw,
– zasadę dobra wspólnego – czyli dodatkowych trwałych korzyści, które pozostaną
w społeczności w wyniku rozwiązywania problemu
– zasadę solidarności – czyli współodpowiedzialności za sytuację innych i preferencję dla najbardziej potrzebujących.

Zasady i wartości etyczno-społeczne należy „przetłumaczyć” na język codziennych zachowań w sytuacjach społecznych. Dyskusja powinna objąć następujące problemy:

1. Zasada pomocniczości
– jaka jest autonomia osób i mniejszych grup w procesie rozwiązywania problemu?
– czy są zapewnione możliwości, warunki autonomii dla wszystkich (dostęp do środków, prawo działania, podział kompetencji)?
– czy ma miejsce respektowanie praw osoby (wolnościowych)?
-czy proponowana pomoc usamodzielnia czy uzależnia osoby potrzebujące?
– czy osoby potrzebujące mają swój wkład w tworzenie rozwiązań?

2. Zasada dobra wspólnego
– czy jest uwzględnione równe prawo podmiotów do określania i wyrażania swoich potrzeb?
– czy podjęta decyzja, przyjęte rozwiązanie ma maksymalny zasięg („rozwój każdego i całego człowieka”)?
– czy wszystkie podmioty wywiązały się z obowiązków społecznych (publicznych)?

3. Zasada solidarności
– czy zapewniono potrzebującym równy dostęp do środków pomocy?
– czy zapewniono potrzebującym uczestnictwo w grupie wsparcia, wspólnocie?
– czy podjęta została praca na rzecz praw rozwoju (do pracy, do czystego środowiska itp.)?

Wartości
1. Prawda
– Czy wszystkie zainteresowane strony mają dostęp do informacji (pewnej, kompletnej)?
– Czy jest zapewniona rzetelność i wiarygodność informacji?
– Czy jest zapewniony dostęp do mass-mediów?

2. Wolność
– Czy jest zapewniona możliwość uczciwej konfrontacji poglądów?
– Czy jest zapewniona samodzielność, inicjatywa, przedsiębiorczość zainteresowanych stron?
– Czy jest zapewniona swoboda wyboru najlepszego rozwiązania?

3. Sprawiedliwość
– zamienna – Czy wymiana przyniosła obu stronom oczekiwane korzyści?
-rozdzielcza – Czy wymiana przyniosła obu stronom korzyści proporcjonalne do wkładów?
– spółdzielcza – Czy każda strona miała możliwość wniesienia swego wkładu w rozwiązanie?

Ad. III.
Na koniec od krytyki przechodzi się do sformułowania pozytywnych warunków, jakie powinno spełniać dobre rozwiązanie. Uczestnicy szukają odpowiedzi na pytania: na czym polega zło danej sytuacji, w czym tkwi zagrożenie dla pełnego rozwoju osób zaangażowanych w daną sytuację, co i w jaki sposób należy zmienić. Przez te pytania przechodzą od ujęcia negatywnego do pozytywnego modelu zmiany.
Zgodnie w wymienionymi we wstępie trzema poziomami zaangażowania w rozwiązanie problemu (indywidualny, grupowy i organizacyjny), wolontariusze muszą wypracować
u siebie trzy podstawowe rodzaje umiejętności potrzebne do działania odpowiednie na danym poziomie.
Do tych umiejętności należą:
– umiejętność komunikacji (słuchanie, mówienie, doradzanie, dyskutowanie i przekonywanie);
– umiejętność działania zespołowego (organizacji zebrań, współpracy z mediami)
– umiejętność organizacji przedsięwzięć (planowanie, koordynowanie, ewaluacja).

Organizowanie przedsięwzięć zostanie rozwinięte w ostatnim rozdziale.

 

 

 

5. Karta wolontariusza

WOLONTARIAT JEST SZANSĄ DLA KAŻDEGO NIEZALEŻNIE OD PŁCI, RASY, NARODOWOŚCI, WYZNANIA, PRZEKONAŃ POLITYCZNYCH, WIEKU CZY STANU
ZDROWIA.

KAŻDY MA PRAWO BYĆ WOLONTARIUSZEM

WOLONTARIAT DAJE SZANSĘ :
– WYKORZYSTANIA WŁASNYCH UMIEJĘTNOŚCI I DOŚWIADCZEŃ,
– ROZWINIĘCIA ZAINTERESOWAŃ,
– ZDOBYCIA DOŚWIADCZENIA W NOWYCH DZIEDZINACH,
– ZAWARCIA PRZYJAŹNI,
– WYWARCIA WPŁYWU NA ZMIANY SPOŁECZNE,
– SZANSĘ ZAANGAŻOWANIA SIĘ.

Wolontariusz powinien:
1. Mieć jasno określony zakres pracy.
2. Zdawać sobie sprawę z odpowiedzialności zawiązanej z jej wykonaniem.
3. Wiedzieć przed kim jest odpowiedzialny za wykonanie swojej pracy i mieć regularny kontakt z tą osobą.
4. Mieć zapewniony udział w formowaniu programu, w którym uczestniczy. Zapewni to reprezentację potrzeb i zainteresowań wolontariusza.
5. Być chronionym przed jakimkolwiek ryzykiem związanym z wykonywaniem powierzonych mu zadań.
6. Być objęty ubezpieczeniem od odpowiedzialności i następstw wypadków.
7. Mieć satysfakcję z wykonywanej pracy.
8. Przestrzegać kodeksu etycznego związanego z wykonywaną pracą.

Organizacje zatrudniające wolontariuszy powinny przestrzegać następujących zasad:
1. Wolontariusz ma prawa i należy zapewnić ich respektowanie.
2. Praca wolontariusza i pracownika etatowego powinna mieć charakter wzajemnie się uzupełniający.
3. Wolontariusz podnosi jakość wykonywanych usług i nigdy nie powinien wykonywać prac objętych polityką etatową.
4. Wolontariusz nie powinien być zatrudniony w miejsce uprzednio zatrudnionego pracownika etatowego.
5. Obie grupy powinny być poinformowane o swoich kompetencjach i odpowiedzialności.
6. Wolontariusz nie powinien ponosić strat finansowych w związku z wykonywaną pracą.
7. Interesy wolontariusza powinny być chronione i nie wolno wywierać na niego presji moralnej do wykonywania zadań pozostających w konflikcie z jego przekonaniami.

 

II. PSYCHOLOGIA KOMUNIKACJI W SYTUACJI POMOCY ORAZ KONSTRUKTYWNE SPOSOBY RADZENIA SOBIE W SYTUACJACH KONFLIKTOWYCH

Osoby zajmujące się szeroko pojętym pomaganiem lub usługami dla innych osób powinny mieć świadomość tego, jakie procesy uruchamiają się w kontakcie jednego człowieka z drugim. Pełniąc rolę tego, który ma pomagać czy służyć drugiemu, musimy być świadomi siebie, a więc tego, co się dzieje z nami w kontakcie z drugą osobą. Wymaga to też umiejętności rozumienia tego, co się dzieje z drugim człowiekiem, zrozumienia zgłaszanych, czy doświadczanych przez niego kłopotów. Żeby dobrze towarzyszyć, rozumieć i pomagać innym trzeba najpierw znać siebie i radzić sobie z trudnymi sytuacjami.

1. Umiejętność dobrego słuchania

Należy poszerzyć samoświadomość tego jak słucham, jakie postawy w pomaganiu innym uruchamiają się we mnie automatycznie, co sprawia mi trudność w kontakcie z drugim człowiekiem, z jakimi sytuacjami sobie nie radzę. Jak to robić? – oto pewne propozycje:
a. Można to robić poprzez przerzucenie uwagi na siebie, jakby obserwować siebie
w sytuacji relacji z drugim człowiekiem, czy w sytuacji pomagania mu. Co czuję w tym kontakcie, czy jest mi wygodnie czy nie, co robię ze swoim ciałem, co mówię, czy mam ochotę coś powiedzieć, ale z jakich względów powstrzymuję się od tego? To tylko kilka pytań, które można sobie zadawać analizując swoje zachowanie.
b. Warto też wypisać sobie grupę osób, z którymi trudno mi być w kontakcie, np. osoby, które dużo mówią, są pesymistami, czy krzyczą, itp. Jeśli uświadomię sobie, że z takimi osobami trudno mi wchodzić w kontakt mogę, albo być uważniejszym w takiej relacji, albo przy pomocy specjalisty zbadać co się kryje za tą trudnością (aspekt terapeutyczny), albo po prostu unikać wchodzenia w kontakt z taką osoba. Nie radząc sobie w kontakcie z taką osobą możemy bardziej zaszkodzić niż pomoc.
c. Ważna jest też pewna uważność na sygnały płynące od osoby, która jest biorcą naszej pomocy. Jeśli na przykład unika mówienia o najtrudniejszych dla siebie sprawach, to należy się zastanowić czy to przypadkiem nie my robimy czegoś, co sprawia, że nie czuje się bezpiecznie.

Pomagając innym ludziom mamy często swoje nawyki dotyczące tego jak pomagać i tego, co należy zrobić, aby pomóc. Warto rozpoznać swój spontaniczny sposób reagowania
w sytuacji pomagania innym. Najczęściej spotykane postawy czy zachowania u osób udzielających pomocy to: tendencja do oceniania, interpretowania, pocieszania innych, udzielania rad, postawa badania problemu lub zrozumienia drugiego. Najlepiej, gdy te sposoby będziemy umieli elastycznie dostosować do potrzeb osób oczekujących naszej pomocy. Dla zobrazowania podam kilka przykładów:
a. Czasami osoba chce tylko zrozumienia i wysłuchania. Wtedy najlepiej jest słuchać, wyrażać zainteresowanie sprawami, które porusza, pomóc jej nazwać emocje, które przeżywa. Nie oceniać, nie interpretować i nie pocieszać. Dobrze słuchać i okazywać zrozumienie.
b. Gdy osoba oczekuje rady lub pomocy w rozwiązaniu sytuacji należy przede wszystkim dobrze poznać sytuację, w jakiej ona się znalazła. Nasze rady mają być propozycjami, najlepiej tworzonymi razem z zainteresowanym. Warto najpierw zapytać się osoby, jak jej się wydaje, co można zrobić w danej sytuacji. Tu można zastosować technikę „burzy mózgów” – wspólne wymyślanie możliwości wyjścia z sytuacji. Celem takiego ćwiczenia jest próba wyprowadzenia osoby z pewnego schematycznego myślenia na dany temat. Potem dopiero można oceniać, która z propozycji jest realna.
c. Innym razem człowiek oczekuje pomocy w zrozumieniu własnej sytuacji czy problemu, w czym umiejętnie zadawanymi pytaniami możemy mu pomóc. Pytania mają być tak zadawane, aby otwierać i poszerzać myślenie osoby na daną sprawę. Przykładowe pytania otwierające: „Jak myślisz, co się stanie, jeśli podejmiesz się tego, co zamyślasz?”, „Co się stanie, jeśli nic się nie zmieni?”, „Czego się obawiasz?”
„Czy w danej sytuacji możesz zrobić coś innego?” itp.

W sytuacji pomocy pierwszą ważną umiejętnością jest umiejętność dobrego, aktywnego słuchania osoby zgłaszającej problem. „Dobre słuchanie” odbywa się w na wielu poziomach.
Należy pamiętać, że w komunikacji między ludźmi jedynie ok. 30 % tego, co przyjmujemy, odbieramy, ale i wysyłamy, pochodzi z komunikacji werbalnej – słownej. Pozostałe 70 % komunikatu to sfera niewerbalna, czyli gesty, mimika, ton i tempo głosu, wygląd, przestrzeń, w której się komunikujemy, sposób, w jaki patrzymy, modulujemy swoim ciałem. Dla ludzi, czasami na poziomie nieświadomym, ważniejsze jest to, w jaki sposób do nich mówimy, mniej to, co do nich mówimy. Na przykład, jeśli ktoś mówi, że słucha a w tym samym czasie pisze coś na komputerze, patrzy często nie na osobę mówiącą czy zagląda na zegarek to w osobie mówiącej zrodzi się przekonanie, że nie jest słuchana. Może poczuć się nawet zignorowana. Nie będzie chciała wtedy mówić o ważnych dla siebie sprawach.
Aby człowiek mówił o swoich problemach i na tym pierwszym etapie kontaktu czuł się słuchany i zrozumiany należy przyjąć tzw. otwartą postawę ciała. Łączy się z nią takie ułożenie ciała, aby nie krzyżować kończyn, być zwróconym przodem i twarzą do osoby mówiącej. Ważne jest także utrzymywanie kontaktu wzrokowego, jednak nie dłuższego niż 60 – 80 % czasu trwania spotkania. Nieustanne utrzymywanie kontaktu wzrokowego, czy patrzenie na osobę może wywołać w niej nieprzyjemne uczucie niepewności, czy nawet podenerwowania i złości.
Należy też pamiętać, aby podczas rozmowy nie było w pomieszczeniu innych osób, aby miejsce spotkania było przyjemne i dostosowane do przeprowadzania rozmów.
Inną ważną umiejętnością sprzyjającą dobremu słuchaniu jest umiejętność skupiania się, na tym, co mówi inna osoba, wyrażająca się zmianą wyrazu twarzy, lub nadawaniem innych sygnałów świadczących o kontakcie i uważnej obecności słuchającego. Może to przejawiać się na przykład.: uśmiechaniem się, gdy osoba powie coś zabawnego, wyrażeniem współczucia, gdy mówi o przykrych dla niego sprawach (współgranie emocjonalne), prośbą o wyjaśnienie, gdy coś jest niezrozumiałe (uwidacznia się wtedy nasze uważne słuchanie i zainteresowanie poruszanymi tematami), potwierdzanie krótkimi słowami (aha, a rozumiem, o, itp.), że słuchamy.

2. Radzenie sobie z własnymi i cudzymi emocjami

Niezwykle ważne w komunikacji miedzy ludźmi są emocje, które ludzie świadomie, a częściej nieświadomie, przekazują. Często fakt, że wysłuchamy tego, co człowiek przeżywa, pozwolimy mu w kontakcie z nami na ujawnienie i przeżywanie trudnych dla niego emocji, pomożemy mu te emocje nazwać, jest tą właśnie pomocą, której potrzebuje i oczekuje od nas.
Nie ma „złych” ani „dobrych” emocji. Emocje po prostu są, należy je przyjmować jak informacje o czymś dla nas ważnym. Na przykład, możemy odczuwać złość w sytuacji, gdy ktoś nas krzywdzi. Złość wtedy odczuwana każe nam się bronić i to jest zdrowy odruch. Ważne jest jednak, abyśmy potrafili to robić konstruktywnie, bez krzywdzenia innych. Emocje mogą być przez nas źle spożytkowane. Możemy w złości ranić słowem innego człowieka, uderzyć dziecko lub tłumić złość, nie umiejąc sobie z nią poradzić, co może doprowadzić nas do zaburzeń psychosomatycznych lub nawet choroby na tym tle. Dlatego tak często jesteśmy skłonni już od początku kwalifikować niektóre emocje jako złe, bo łatwiej przejść od nich do destruktywnych i nieakceptowanych społecznie zachowań.
Aby pomagać innym radzić sobie z trudnymi dla nich emocjami, trzeba najpierw radzić sobie ze swoimi. Co to znaczy „radzić sobie z własnymi emocjami”? To znaczy odczuwać je, nazywać i pozwalać sobie na przeżywanie ich. Może nam być trudno pozwalać sobie na nie zwłaszcza, gdy dostaliśmy od naszych bliskich przekaz, żeby nie pokazywać pewnych emocji. Proponuję, zrobić sobie krótki test, a właściwie refleksję na temat własnych emocji. Odpowiedzieć po kolei na pytania:
a. Jakich emocji nie wolno Ci było okazywać w domu rodzinnym?,
b. Okazywania, jakich emocji nie akceptuję u innych?
c. Jakich emocji nie akceptuję u siebie?
Czy odpowiedzi są jakoś zbieżne? Często tak się właśnie okazuje, że to, z czym sam mam trudność, w tym też będę miał trudność towarzysząc innym.
Świadomość, z czego te moje trudności pochodzą, może pomóc w towarzyszeniu innym w wyrażaniu własnych emocji. Aby pomoc rozmówcy uświadomić mu przeżywane przez niego emocje warto posiłkować się odzwierciedlaniem. Jest to nasza próba nazwania tych emocji, z którym mówiący może się zgodzić lub nie. Można używać do tego następujących zwrotów:
 „Wyobrażam sobie, że jesteś…. smutny, zły, przygnębiony, itp.”
 „Wygląda na to, że jesteś zadowolony”
 „Wydaje mi się, że jest Ci przykro”, itp.
Aby dobrze zrozumieć drugą osobę, a tym samym uniknąć nieporozumień i domysłów, a także delikatnie zachęcać osobę do mówienia, należy stosownie często posługiwać się parafrazowaniem. Parafrazowanie, to ujmowanie w inne słowa tego, co ktoś powiedział. Takie działania służą sprawdzeniu czy dobrze zrozumieliśmy rozmówcę. Oto kilka przykładów, którymi można rozpoczynać zdania parafrazujące wypowiedź nadawcy komunikatu:
 „O ile cię dobrze zrozumiałem……”
 „Chcesz powiedzieć, że……”
 „Popraw mnie, jeśli się mylę, ale……”
 „Innymi słowy, uważasz, że……..”
 „Czy mam rację, że Twoim zdaniem…..”
Innym sposobem dobrego zrozumienia rozmówcy jest klaryfikacja, czyli wyjaśnianie, prośba opowiedzenie czegoś więcej na poruszany temat. Można także posługiwać się interpretacją wypowiedzi. Jest to jednak narzędzie trudne i należy uważać, aby nie podać interpretacji za wcześnie lub w nieodpowiednim momencie. Wtedy, gdy osoba nie jest w stanie jej przyjąć może bardziej zaszkodzić niż pomóc.
Do osoby pomagającej należy też utrzymywanie głównego wątku rozmowy, co jest szczególnie ważne w przypadku osób mających skłonność do rozwodzenia się na poboczne, mało istotne tematy. Należy wtedy konsekwentnie, ale delikatnie powracać do głównej sprawy poruszanej przez osobę. Ważne jest także okazywanie zainteresowania zgłaszanymi problemami, poprzez umiejętnie zadawane pytania otwierające osobę w mówieniu. Nie może być to absolutnie forma usilnego dopytywania, poprzez co osoba mówiąca mogłaby poczuć się jak na przesłuchaniu.
W sytuacjach konfliktowych należy pamiętać, że pierwszą czynnością jaką należy wtedy wykonać jest umożliwienie sobie i drugiej stronie, nazwania przeżywanych w związku
z konfliktem emocji. Dopiero potem można przejść do rozmowy o istocie konfliktu.
W przeciwnym wypadku konflikt będzie narastał, a sytuacja komplikowała coraz bardziej. Nie jest też dobrym rozwiązaniem udawanie, że konfliktu nie ma. Dobrze jest otworzyć i nazwać sytuację jako problemową. Wtedy można szukać rozwiązań. Oczywiście nabywanie
i pogłębianie umiejętności konstruktywnego radzenia sobie w sytuacji konfliktu, wymaga intensywniejszego treningu niż pozwalał na to niniejszy program. Nabycie i pogłębianie umiejętności dobrego komunikowania się zabezpiecza przed pojawianiem się, czy narastaniem konfliktów oraz pomaga w ich rozwiązywaniu. Podawane wcześniej informacje należy, więc wykorzystywać w sytuacjach problemowych.

3. Co przeszkadza, a co pomaga w relacji pomocy

Gdy pomagamy innym ludziom lub słuchamy ich w trudnych dla nich sytuacjach, wspieramy ich lub towarzyszymy im, ważną umiejętnością zabezpieczającą nas przed nadmiernym obciążeniem lub wręcz wypaleniem jest umiejętność asertywnego zachowania. Zachowujemy się asertywnie, gdy potrafimy zadbać o siebie, szanując potrzeby i uczucia drugiego człowieka. Szanując nie oznacza zawsze je zaspokajając. To ważne, np. gdy musimy odmówić prośbie kogoś lub dać sobie czas na odpoczynek, załatwić swoje sprawy. Własną umiejętność asertywnego zachowania można sprawdzić wykonując proste ćwiczenie: Jedna osoba wczuwa się w rolę osoby proszącej o coś (np. pożyczenie książki, zastąpienie na dyżurze, zaopiekowanie się dziećmi, itp.), druga próbuje jej odmówić. Czy umiem odmówić? Co się ze mną dzieje, gdy jestem postawiony w takiej sytuacji? Jakie emocje, myśli uruchamiają się niemal automatycznie? Czego się obawiam, gdybym odmówił? Co się ze mną dzieje w sytuacji, gdy zgodzę się na coś, na co nie mam wewnętrznej zgody? Nazwanie tych wewnętrznych przeszkód jest pierwszym krokiem, do dobrze pojętego asertywnego zachowania.
Poniżej przedstawiam krótkie podsumowanie tego, co może przeszkadzać pomagającemu w relacji z osobą zwracającą się o pomoc, a co w tej sytuacji chroni go przed popełnianiem błędów.
To, co przeszkadza:
• własna wizja rozwiązania lub istoty problemu – nie słucham tylko koncentruje się na sobie,
• zafiksowanie się na aspekcie sytuacji, problemu, który dla mnie jest ważny,
• własne nastawienia, oczekiwania, obawy, lęki i wyobrażenia.
Co mnie chroni:
• samoświadomość,
• uznanie swoich ograniczeń i słabych stron,
• zdolność przyjmowania krytyki,
• zabiegi służące dobremu zrozumieniu nadawcy (dopytywanie, parafrazowanie, klaryfikacja),
• grupa wsparcia lub superwizyjna,
• utrzymywanie profesjonalnego dystansu,
• jasne ustalenie kontraktu kontaktu,
• dobre słuchanie.

Profesjonalne pomaganie to trudne i wymagające zadanie. Nie wystarczy chcieć pomagać, należy nabywać niezbędną wiedzę, rozwijać i pogłębiać posiadane umiejętności interpersonalne. Trzeba umieć zwracać uwagę na to, co mówi rozmówca, jak to mówi, co tak naprawdę komunikują jego gesty, ale także pamiętać o tym jak ja się zachowuję, co dzieje się ze mną, jakie informacje przesyłam niewerbalnie. Te podstawowe umiejętności służą temu, aby zrozumieć człowieka szukającego u nas wsparcia, a w konsekwencji udzielić mu stosownej pomocy. Służą także konstruktywnemu radzeniu sobie w sytuacjach konfliktowych. Tego trzeba się uczyć, trzeba uruchomić w sobie postawę zaciekawienia procesami rządzącymi naszym i innych zachowaniem.

III. TRUDNE TEMATY W PRACY Z DZIEĆMI I MŁODZIEŻĄ

Jeśli chcesz pomóc dziecku w przeżywaniu bolesnych doświadczeń, przezwyciężaniu kryzysu i z wyczuciem rozmawiać na tzw. „trudne tematy”, najpierw powinieneś sprawdzić
w jaki sposób w ogóle porozumiewasz się z dziećmi. Korzystne skutki przynosi stosowanie komunikacji otwartej, czyli takiej, która pozwala wyrazić pojawiające się emocje, daje przestrzeń do dyskusji, zaistnienia dialogu. Otwierająco działają zdania:
„Powiedz o tym coś więcej.”
„To pewnie było trudne.”
„Widzę, że trudno ci o tym mówić.”
„Pewnie jest ci ciężko.”
„Słyszę, jak o tym mówisz.”
Na początku używanie takich zwrotów może wydawać się sztuczne, ale słowa „widzę”, „słyszę” podkreślają, że słuchamy naprawdę uważnie, że zależy nam na zrozumieniu dziecka.

Przed przystąpieniem do rozmowy dobrze jest zdać sobie sprawę z własnych poglądów i emocji dotyczących poruszanego tematu, ponieważ maja one znaczący wpływ na przebieg rozmowy. Zadaniem osoby pomagającej, jest na początku tylko wysłuchanie i zrozumienie dziecka – samo to jest już pomocą, ponieważ czasami nie jest możliwe rozwiązywanie problemów i ingerencja w sprawy (zwłaszcza rodzinne) dotyczące dziecka.

ZASADY DOBREGO KONTAKTU:
• Odłóż inne sprawy, skup na rozmówcy całą uwagę.
• Pochyl się w stronę rozmówcy, zwłaszcza gdy mówisz do dziecka.
• Utrzymuj kontakt wzrokowy.
• Unikaj przerywania, pozwól się wypowiedzieć.
• Pozwól rozmówcy widzieć twoje odpowiedzi, dawaj znaki, że słyszysz. Mogą to być delikatne mruknięcia lub potakiwanie głową.

1. Monolog wewnętrzny

W naszych myślach przez cały czas toczy się rozmowa człowieka z samym sobą.
Jej treść odzwierciedla sposób w jaki traktujemy samych siebie. Możemy być dla siebie wyrozumiali lub wymagający, pełni wiary we własne siły lub nieufni. W monologu wewnętrznym powtarzają się pewne zdania, teksty w ciągle niezmienionej formie, dotyczą one najczęściej obrazu własnej osoby, własnych praw i obowiązków. Znakomicie jeśli te teksty wzmacniają poczucie naszej wartości, są wtedy podporą w trudnych, stresujących sytuacjach. Takie przekonania to np.: jestem wartościowym człowiekiem, potrafię powiedzieć to, co chcę; mam prawo czegoś nie wiedzieć; mam prawo mieć własne zdanie; mam prawo popełniać błędy. Dobrze jest samemu w ten sposób o sobie myśleć i uczyć takiego myślenia dzieci. Przywoływanie pozytywnych przekonań dotyczących własnej osoby jest jednym ze sposobów radzenia sobie ze stresem i realistycznego postrzegania problematycznej sytuacji. Niestety bardzo często zdarza się, że nasze myśli o sobie samym nie są tak budujące, wtedy mogą hamować rozwój, odbierać siły, zubażać nasz obraz rzeczywistości. Cennym ćwiczeniem jest odkrywanie własnych „niszczących tekstów” i pomoc innym w ich odkrywaniu.
Fakt, że sami myślimy o sobie w negatywny sposób sprawia, że mamy tendencję do wpajania błędnych przekonań również dzieciom. Przykłady takich destrukcyjnych przekonań to:
• muszę być we wszystkim dobry;
• znaczę tyle, co moje osiągnięcia;
• popełnianie błędów i proszenie o pomoc jest złe;
• wszyscy muszą mnie lubić.

Jeśli w ten sposób będziemy komunikować się z dzieckiem, to istnieje mała szansa, że rzeczywiście mu pomożemy i że zechce z nami szczerze rozmawiać na trudne, dręczące je tematy.
Zwracanie uwagi na rozmaite pułapki komunikacyjne, kontrola swoich emocji, jak również kontaktowanie się z często bardzo silnymi emocjami dziecka to zadanie, które pochłania dużo energii psychicznej i wymaga silnej koncentracji.
Warto jednak próbować, bo kontakt z wolontariuszem jest dla wielu dzieci szansą na nawiązanie szczerej, bezpiecznej relacji, w której najważniejszym elementem powinno być
NIEZAPRZECZANIE UCZUCIOM DZIECKA. Nie jest ważne, że w danej sytuacji, nasze uczucia są inne; nie musimy się zgadzać na wszystkie zachowania dziecka lub niektóre sposoby wyrażania emocji (przekleństwa, agresja, niszczenie), ale przeżywane przez dziecko uczucia są faktem i możemy go tylko zaakceptować.

2. Rozmowy o sprawach intymnych

Rozmowy o seksie najczęściej nie odbywają się w rodzinie, dzieci czerpią wiadomości na ten temat od kolegów, z telewizji, rzadko z książek. Informacje uzyskane w ten sposób są najczęściej niepełne lub wręcz nieprawdziwe, często wywołują u dziecka szok, zgorszenie lub niesmak. Ważna jest więc w rozmowach delikatność, ale także szczerość i szersze ujmowanie tematu (chodzi tu o koncentrację nie tylko na aspektach fizycznych czy fizjologicznych, ale ujmowanie sfery emocjonalnej). Jak więc rozmawiać z dziećmi o sprawach intymnych?
Przede wszystkim, warto w ogóle rozmawiać. Nawet, jeśli popełniamy błędy lub robimy to niezręcznie, jest to i tak lepsze, niż omijanie tego tematu. To naturalne, że możemy czuć się skrępowani. W takiej sytuacji lepiej powiedzieć, że trudno nam o tym mówić, zwłaszcza, jeśli nasi rodzice też nie rozmawiali z nami o tych sprawach.
Znajduj odpowiednie momenty, pretekstem do rozpoczęcia rozmowy mogą być sceny
z filmu, znajoma osoba, spodziewająca się dziecka, rozmowy o sympatii, audycja o AIDS itp. To bardziej naturalne niż pojedyncza „poważna rozmowa”. Warto także szukać okazji do rozmów, nie czekać na pytania, bo mogą się nigdy nie pojawić. Dotyczy to także posługiwania się poprawną terminologią. Swobodne używanie takich słów jak: penis, pochwa, sutki, wytrysk itd., daje okazję do „odtajemniczenia” tej sfery życia. Jeśli sam masz trudności z ich głośnym wymawianiem, poćwicz przed lustrem lub z zaufaną osobą, wtedy w rozmowie z dzieckiem będziesz czuć się mniej skrępowany.
Nie przejmuj się, jeżeli nie znasz odpowiedzi na jakieś pytanie. Po prostu o tym powiedz, postaraj się dowiedzieć i wróć do tej rozmowy. Albo poszukajcie odpowiedzi razem, korzystając z odpowiednich książek. Ten sposób uczy samodzielności w zdobywaniu informacji. Pamiętaj, że fakty to nie wszystko. Dziel się swoimi odczuciami i przemyśleniami. Bądź otwarty na dyskusję, inne widzenie pewnych spraw. Pamiętaj też, że w różnych rodzinach obowiązują różne systemy wartości, a także o tym, że są różne rodziny (niepełne, nieformalne, homoseksualne).
Używaj słów i pojęć dostosowanych do etapu rozwoju dziecka. Dzieci myślą bardzo konkretnie. Zdolność myślenia abstrakcyjnego rozwija się dopiero w wieku dojrzewania.
Najpierw sprawdź, o co dokładnie dziecko pyta i co już wie na dany temat. Udzielaj wyjaśnień jak najprostszych, unikaj wykładów. Stawiaj jasno granice, jeśli pytania są zbyt osobiste. Zaproponuj rozmowę bardziej neutralną.

3. Pornografia

Pornografia jest tematem, który w pewnych sytuacjach należy poruszyć w rozmowach
z dziećmi, np., gdy wiemy lub podejrzewamy, że dziecko miało kontakt z tego typu materiałami. Zetknięcie się z nimi (a zwłaszcza z niektórymi ich rodzajami) bez wyjaśnienia ze strony osób dorosłych może mieć negatywny wpływ na rozwój seksualny dziecka.
Spróbuj rozmawiać o tym bez okazywania złości. Zainteresowanie pornografią bierze się z ciekawości, warto więc dostarczyć ważnych informacji. Jeżeli mamy do czynienia tylko ze zdjęciami nagich ludzi, zacznijmy od pozytywnych stwierdzeń na temat piękna ludzkiego ciała i ukazywania go w sztuce. Trzeba jednak zaznaczyć, że nagość wystawiana publicznie tylko w celu podniecenia seksualnego jest pornografią, nie jest przeznaczona dla dzieci
i pokazywanie jej nieletnim jest sprzeczne z prawem.
Jeżeli materiały oglądane przez dziecko przedstawiały stosunek seksualny, warto dać do zrozumienia, że chociaż sam seks jest najzupełniej normalny, to w materiałach porno brakuje najważniejszego elementu – uczucia między dwojgiem ludzi. Może się też zdarzyć, że dzieci zetkną się z pornografią przedstawiającą sceny przemocy lub z udziałem dzieci czy zwierząt. Ten rodzaj pornografii jest szczególnie niebezpieczny dla rozwoju dziecka, daje bowiem fałszywe wyobrażenie o tym, jak wygląda aktywność seksualna normalnych, zdrowych ludzi. Jeśli wiemy, że dziecko oglądało takie materiały, trzeba mu jasno powiedzieć, że to nie jest normalne i nie można tego akceptować.

4. Molestowanie seksualne

Seksualne molestowanie zdarza się w różnych środowiskach, aż 80 % molestujących to osoby znane dziecku. Mogą to być rodzice, rodzeństwo, kuzyni, wujkowie, dziadkowie, nauczyciele, trenerzy, księża, opiekunki lub inne osoby, darzone szacunkiem i zaufaniem, dlatego dzieci powinny być ostrzeżone, że taki problem istnieje.
Rozmawiając z dzieckiem na ten temat, starajmy się nie wzbudzać w nim nadmiernego lęku. Naszym celem powinno być przekazanie, że nikt nie ma prawa dotykać ciała dziecka, jeżeli ono tego nie chce, oraz że niektóre osoby próbują naruszać intymność dzieci bez dotykania ich (obsceniczne rozmowy o aktach seksualnych, obnażanie się, pokazywanie pornografii itp.) lub z dotykaniem (stosunek pochwowy, analny, oralny lub jego próba, gwałt, kazirodztwo, dotykanie narządów płciowych). Dzieci powinny też wiedzieć, że osoba, która molestuje seksualnie dziecko, może je poprosić, aby nikomu o tym nie mówiło lub że nie ma w tym nic złego. Może też użyć przymusu lub przekupywać je prezentami. Trzeba nie tylko powiedzieć dzieciom o zagrożeniu, ale także nauczyć postępowania w takiej sytuacji. Najskuteczniejszym sposobem powstrzymania potencjalnego molestowania jest stanowcza odmowa i szybkie oddalenie się z niebezpiecznego miejsca oraz poinformowanie o zdarzeniu rodziców lub innej osoby, której dziecko ufa. Warto ćwiczyć mówienie NIE, przez pytania: „Co by było, gdyby…?” np.:
• Co by było, gdyby obcy mężczyzna, podający się za policjanta, kazał ci wsiąść do swojego samochodu, aby zadać ci parę pytań? Co byś wtedy powiedział?
• Co by było, gdyby znajomy czy krewny chciał, żebyś zdjął ubranie?
• Co by było, gdyby ktoś chciał, żebyś dotykał jego penisa?

Dziecko powinno mieć świadomość, że nigdy nie jest winne, jeśli dorosły [nawet członek rodziny] dotyka je w sposób, który jest niemiły lub krępujący.

Co robić jeśli podejrzewamy, że dziecko było molestowane:

a. Rozmowa z rodzicami – mogą zaprzeczać, nie pojawić się więcej lub zazwyczaj jedno z rodziców może współpracować
b. Wysłanie dziecka do psychologa – za zgodą rodziców; poradnia psychologiczno – pedagogiczna, lub poradnia zdrowia psychicznego przy POZ.
c. Wysłanie dziecka – zazwyczaj pod innym pozorem – na konsultację ginekologiczną (również chłopca)
d. Zgłoszenie podejrzenia do Sądu Rodzinnego, odpowiedniego do miejsca zameldowania dziecka, który wyznaczy kuratora do zbadania sprawy; może to zrobić każdy.

Wyżej wymienione drogi postępowania są ogólnie mniej stresujące dla dziecka. Jeżeli są one niemożliwe, to:

e. Zgłoszenie sprawy do prokuratury, śledztwo musi zostać wszczęte z urzędu.

5. Dziecko z rodziny z problemem alkoholowym

Należy zdawać sobie sprawę z tego, że dziecko dorastające w rodzinie z problemem alkoholowym narażone jest na wiele niszczących dla jego psychiki doświadczeń.
Dominujące w doświadczeniu uczucia to:
 Mała pewność siebie, niska samoocena.
 Lęk związany z brakiem oparcia, poczucia bezpieczeństwa i nieprzewidywalnością, nieobliczalnością otoczenia. Dzieci też często boją się o bezpieczeństwo rodziców – należy przekazać im, że nie są za to odpowiedzialne; Jeżeli rodzicowi stanie się krzywda, to sam będzie musiał sobie poradzić z tym problemem, nie dziecko.
 Poczucie winy biorące się z przypadkowych uwag rodziców (gdy rodzice rzucają od niechcenia – to przez ciebie, dzieci zmarnowały mi życie); dziecko odbiera siebie jako ciężar dla rodziców, dąży do autodestrukcji (małe dzieci brudzą się, kaleczą, wystawiają się na gniew rodziców – służą jako odgromnik). Trzeba mówić dziecku, że nie ponosi ono winy za problem rodziców, to nie przez nie rodzic pije.
 Wstyd – dzieci wstydzą się, że ich rodzice nie zachowują się jak na dorosłych przystało, ale chronią ich mimo wszystko, często stwarzają iluzje, fantazjują o idealnej rodzinie.
W rozmowach kłamią o tym co się dzieje, często mają nadzieję na poprawę sytuacji.

W rodzinie z problemem alkoholowym dziecko uczy się następujących „zasad”:
 Nie wolno opierać się na dorosłych.
 Nie należy mówić (bo trzeba by było kłamać), o tym, co się dzieje w domu, to jest tabu, jednak takie zamknięcie odbiera możliwość uzyskania pomocy.
 Nie odczuwać – cierpienie, lęk, złość, upokorzenie – to za dużo dla dziecka. Zraniona miłość, zawiedzione nadzieje. Efektem tego jest zamrożenie lub rozregulowane emocje, wyraźnie widoczna huśtawka nastrojów.
 Strach przed ryzykiem, zmianami, rozwojem. Wyznają filozofię – byle przetrwać, jak najmniej tracić. Ważne jest, aby dzieci alkoholików mogły uczestniczyć w zajęciach, które dadzą im inne pojęcie o świecie niż to, jakie wynoszą z domu.
 Stała czujność- stan ciągłego pogotowia emocjonalnego, nastawienie obronne. Wpływ terapeutyczny, „pomaganie” osłabia czujność dziecka, przez co ono wkracza do rodziny – w której nic się nie zmieniło – jeszcze bardziej bezbronne.

IV. PRAWO A WOLONTARIAT

Wolontariusz powinien posiadać kwalifikacje i spełniać wymagania odpowiednie do rodzaju i zakresu wykonywanych świadczeń, jeżeli obowiązek posiadania takich kwalifikacji
i spełniania stosownych wymagań wynika z odrębnych przepisów.
Obowiązek posiadania odpowiednich kwalifikacji tj. wiedzy, doświadczenia oraz spełnienia odpowiednich wymagań np. badania lekarskie, wiek, płeć jest istotny
w szczególnych bardzo szczególnych przypadkach. Do takich należy praca w charakterze wolontariusza wykonującego specjalistyczne zadania. Np. Fundacja Lekarze bez Granic angażuje lekarzy – wolontariuszy. Ci ludzie muszą mieć wiedzę medyczną, muszą udokumentować odpowiedni stan zdrowia, znajomość języków obcych. Tylko takich wolontariuszy organizacja może wysłać z misją do regionów gdzie niosą pomoc medyczną.
W tejże samej organizacji mogą pracować wolontariusze, którzy ww. kwalifikacji nie posiadają. Mogą wykonywać prace administracyjne w biurze organizacji, prowadzić serwis internetowy – do tego typu prac nie potrzeba ukończonych studiów medycznych ani żelaznego zdrowia.

Wiele wątpliwości wywołuje interpretacja przepisów dotyczących kwalifikacji, jakie powinni posiadać wolontariusze do wykonywania swojej pracy. Art. 43 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie stanowi ogólną regułę, że wolontariusz powinien posiadać kwalifikacje i spełniać wymagania odpowiednie do rodzaju i zakresu wykonywanych świadczeń, jeżeli obowiązek posiadania takich kwalifikacji i spełniania stosownych wymagań wynika z odrębnych przepisów. Niestety ta ogólna deklaracja nic nam w zasadzie nie mówi, jeżeli nie wiemy, jakie są te odrębne przepisy. Tymczasem przepisów wymagających posiadania szczególnych kwalifikacji do wykonywania określonych czynności jest bardzo dużo. Niektóre z nich są oczywiste i powszechnie znane (np. konieczność posiadania prawa jazdy odpowiedniej kategorii do prowadzenia pojazdów mechanicznych) inne jednakże są specyficzne i ogółowi społeczeństwa praktycznie nieznane.

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 września 2000 r. w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych (Dz.U. Nr. 80, poz. 900); par. 22.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 grudnia 2002 r. w sprawie szczególnych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni psychologicznych; par. 8.

1. Tekst ustawy – Wolontariat

Rozdział 1
Przepisy ogólne

Art. 42.
1. Wolontariusze mogą wykonywać, na zasadach określonych w niniejszym rozdziale, świadczenia, odpowiadające świadczeniu pracy, na rzecz:
1) organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 w zakresie ich działalności statutowej, w szczególności w zakresie działalności pożytku publicznego,
2) organów administracji publicznej, z wyłączeniem prowadzonej przez nie działalności gospodarczej,
3) jednostek organizacyjnych podległych organom administracji publicznej lub nadzorowanych przez te organy, z wyłączeniem prowadzonej przez te jednostki działalności gospodarczej – zwanych dalej „korzystającymi”.
2. Przepisy niniejszego rozdziału stosuje się odpowiednio do wolontariuszy wykonujących na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej świadczenia na rzecz organizacji międzynarodowych, jeżeli postanowienia umów międzynarodowych nie stanowią inaczej.

Art. 43.
Wolontariusz powinien posiadać kwalifikacje i spełniać wymagania odpowiednie do rodzaju
i zakresu wykonywanych świadczeń, jeżeli obowiązek posiadania takich kwalifikacji
i spełniania stosownych wymagań wynika z odrębnych przepisów.

Art. 44.
1. Świadczenia wolontariuszy są wykonywane w zakresie, w sposób i w czasie określonym
w porozumieniu z korzystającym. Porozumienie powinno zawierać postanowienie
o możliwości jego rozwiązania.
2. Na żądanie wolontariusza, korzystający jest obowiązany potwierdzić na piśmie treść porozumienia, o którym mowa w ust. 1, a także wydać pisemne zaświadczenie o wykonaniu świadczeń przez wolontariusza, w tym o zakresie wykonywanych świadczeń.
3. Na prośbę wolontariusza korzystający może przedłożyć pisemną opinię o wykonaniu świadczeń przez wolontariusza.
4. Jeżeli świadczenie wolontariusza wykonywane jest przez okres dłuższy niż 30 dni porozumienie powinno być sporządzone na piśmie.

Rozdział 2
Przepisy szczególne

Art. 45.
1. Korzystający ma obowiązek:
1) informować wolontariusza o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa związanym
z wykonywanymi świadczeniami oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami;
2) zapewnić wolontariuszowi, na dotyczących pracowników zasadach określonych
w odrębnych przepisach, bezpieczne i higieniczne warunki wykonywania przez niego świadczeń, w tym – w zależności od rodzaju świadczeń i zagrożeń związanych z ich wykonywaniem – odpowiednie środki ochrony indywidualnej;
3) pokrywać, na dotyczących pracowników zasadach określonych w odrębnych przepisach, koszty podróży służbowych i diet.
2. Korzystający może pokrywać, na dotyczących pracowników zasadach określonych
w odrębnych przepisach także inne niezbędne koszty ponoszone przez wolontariusza, związane z wykonywaniem świadczeń na rzecz korzystającego.
3. Korzystający może pokrywać koszty szkoleń wolontariuszy w zakresie wykonywanych przez nich świadczeń określonych w porozumieniu, o którym mowa
w art. 44 ust. 1.
4. Wolontariusz może, w formie pisemnej pod rygorem nieważności, zwolnić korzystającego
w całości lub w części z obowiązków wymienionych w ust. 1 pkt 3.

Art. 46.
1. Wolontariuszowi mogą przysługiwać świadczenia zdrowotne na zasadach przewidzianych
w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym.
2. Wolontariuszowi przysługuje zaopatrzenie z tytułu wypadku przy wykonywaniu świadczeń o których mowa w art. 42, na podstawie odrębnych przepisów, z zastrzeżeniem ust. 3.
3. Wolontariuszowi, który wykonuje świadczenia przez okres nie dłuższy niż 30 dni, korzystający zobowiązany jest zapewnić ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków.

Art. 47.
Korzystający ma obowiązek poinformować wolontariusza o przysługujących mu prawach
i ciążących obowiązkach oraz zapewnić dostępność tych informacji.

Art. 48.
Jeżeli porozumienie zawarte między korzystającym, o którym mowa w art. 42 ust. 1 pkt 2 i 3
a wolontariuszem dotyczy wydelegowania wolontariusza w celu wykonywania przez niego świadczeń na terytorium innego państwa, na podstawie umowy międzynarodowej wiążącej Rzeczpospolitą Polską, wolontariuszowi przysługuje prawo do świadczeń i pokrycia kosztów ogólnie przyjętych w stosunkach danego rodzaju, chyba że umowy międzynarodowe stanową inaczej.

Art. 49.
Wydatki na cele, o których mowa w art. 45 ust. 1 i 3 oraz art. 46 ust. 3 stanowią:
1) koszty prowadzenia działalności statutowej organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 jako korzystających;
2) koszty korzystających, o których mowa w art. 42 ust. 1 pkt 2 i 3.

Art. 50.
Wartość świadczenia wolontariusza nie stanowi darowizny na rzecz korzystającego
w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego oraz przepisów podatkowych.

Art. 51.
Pierwsza kadencja Rady, o której mowa w art. 35 ust. 1, trwa 2 lata.

Art. 52.
Rada Ministrów przedstawi Sejmowi i Senatowi Rzeczypospolitej Polskiej w terminie do dnia 30 czerwca 2005 r. sprawozdanie z działania ustawy za okres od dnia jej wejścia w życie do dnia 31 grudnia 2004 r.

Art. 53.
Ustawa wchodzi w życie na zasadach określonych w odrębnej ustawie.

2. Kto może korzystać z pomocy wolontariuszy

Przepisy Ustawy w sposób jednoznaczny definiują, w jakich obszarach działalności można angażować ochotników. Określone zostały rodzaje placówek i instytucje, które mogą
w codziennej działalności korzystać z pomocy wolontariuszy oraz w jaki sposób współpraca
z nimi powinna być zorganizowana.

Art. 42.
1. Wolontariusze mogą wykonywać, na zasadach określonych w niniejszym rozdziale, świadczenia, odpowiadające świadczeniu pracy, na rzecz:
1) organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 w zakresie ich działalności statutowej, w szczególności w zakresie działalności pożytku publicznego zwanych dalej „korzystającymi”.
Zgodnie z art. 3 ust. 2 Ustawy organizacją pozarządową jest każda instytucja (a więc zarówno osoba prawna, jak i jednostka nie posiadająca osobowości prawnej) utworzona na podstawie ustaw, która nie jest jednostką sektora finansów publicznych oraz która działa
w celu innym niż osiągnięcie zysku. Organizacją pozarządową, zgodnie z definicją zawartą
w Ustawie, jest więc m.in. każde stowarzyszenie, fundacja, partia polityczna, związek zawodowy, organizacja pracodawców, samorząd zawodowy.

Uwaga! Nie zostały uznane za organizacje pozarządowe osoby prawne i jednostki organizacyjne kościelne oraz stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, mogą one jednak prowadzić działalność pożytku publicznego i są objęte Ustawą.

Podobnie jak stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego organizacje kościelne
i wyznaniowe nie zostały zaliczone wprost do organizacji pozarządowych. Jednakże Ustawa przyznaje im analogiczne uprawnienia jak organizacjom pozarządowym, w tym również
w zakresie korzystania z pomocy wolontariuszy. Kościoły i związki wyznaniowe mają prawo tworzyć organizacje kościelne oraz organizacje wyznaniowe np. organizacje katolickie, bractwa prawosławne, i inne.
Ponadto w celu realizacji działalności charytatywno-opiekuńczej kościoły i inne związki wyznaniowe mają prawo zakładać i prowadzić odpowiednie instytucje, w tym zakłady dla osób potrzebujących opieki, szpitale i inne zakłady lecznicze, żłobki i schroniska dla dzieci.
Kościelne osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów
o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP, o stosunku Państwa do innych kościołów
i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania – mogą korzystać z pomocy wolontariuszy, w zakresie ich działalności statutowej, w szczególności
w zakresie działalności pożytku publicznego.

Przykład: Stowarzyszenie Ochrony Ptaków Polskich zamierza skorzystać z pomocy wolontariuszy w czasie corocznej akcji „Zaopiekuj się wróblem na zimę”. W ramach akcji wolontariusze będą w okresie grudzień-luty dbać o zaopatrzenie karmników i doglądać stanu gniazd, które zamieszkują wróble. Ponadto część wolontariuszy pomagać będzie w bieżącej działalności biura stowarzyszenia: odpowiadać na korespondencję, odbierać telefony.

Ani organizacje pozarządowe, ani kościelne osoby prawne i jednostki organizacyjne, ani stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego nie mogą zatrudniać wolontariuszy przy pracach związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, a wyłącznie w zakresie ich działalności statutowej.

Art. 42
1. Wolontariusze mogą wykonywać, na zasadach określonych w niniejszym rozdziale, świadczenia, odpowiadające świadczeniu pracy, na rzecz:
2) organów administracji publicznej, z wyłączeniem prowadzonej przez nie działalności gospodarczej zwanych dalej „korzystającymi”.
Organem administracji publicznej jest organ państwa zajmujący się bezpośrednim wykonywaniem prawa. W tej działalności wolontariusze mogą brać udział pod warunkiem, że nie będzie to działalność gospodarcza. Organami administracji publicznej są, ministerstwa, urzędy wojewódzkie, urzędy miejskie, gminne itp. Stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego – w zakresie ich działalności statutowej, w szczególności w zakresie działalności pożytku publicznego mogą w swojej działalności korzystać z pomocy wolontariuszy. Pomimo, że stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego nie zostały zaliczone do organizacji pozarządowych również one mogą korzystać z pracy wolontariuszy. Jako jednostki samorządu terytorialnego działają organy województwa, powiatu i gminy takie jak np.: starosta, prezydent, burmistrz, rada gminy.
Stowarzyszenia tych jednostek mogą prowadzić działalność pożytku publicznego, czyli działalność społecznie użyteczną w sferze zadań publicznych określonych w Ustawie. Taka działalność może opierać się na pomocy wolontariuszy.

Przykład: Wolontariusze wyrazili gotowość do świadczenia pomocy w urzędzie miejskim
w Rybniku. Trzech ochotników pomagać będzie w tworzeniu serwisu internetowego urzędu oraz w przygotowywaniu materiałów promocyjnych o mieście.
Jeden z wolontariuszy wyraził gotowość pomocy w drukarni będącej w dyspozycji urzędu miejskiego. Ze względu na konkurencyjne ceny, introligatornia uzyskała duże zamówienie od lokalnego przedsiębiorcy na druk folderu reklamowego.

W tym przypadku nie jest możliwe zaangażowanie wolontariusza do pomocy gdyż ten zakres działalności urzędu miejskiego jest typową działalnością gospodarczą, a w tym zakresie Ustawa zabrania korzystania z pomocy wolontariuszy.

Art. 42
1. Wolontariusze mogą wykonywać, na zasadach określonych w niniejszym rozdziale, świadczenia, odpowiadające świadczeniu pracy, na rzecz:
3) jednostek organizacyjnych podległych organom administracji publicznej lub nadzorowanych przez te organy, z wyłączeniem prowadzonej przez te jednostki działalności gospodarczej zwanych dalej „korzystającymi”.
Do zadań administracji publicznej należy m.in.: zaopatrywanie ludności w wodę, energię, zapewnienie oświaty i komunikacji. Do realizacji tych zadań organy administracji powołują różnego rodzaju jednostki organizacyjne, które dysponują odpowiednim majątkiem
i bazą techniczną oraz kadrami. Takimi jednostkami organizacyjnymi są, np. szpitale, biblioteki, szkoły, ośrodki pomocy społecznej (OPS), powiatowe centra pomocy rodzinie (PCPR) , itp. Niektóre z tych jednostek mogą prowadzić działalność gospodarczą jednak, podobnie jak w przypadku działalności gospodarczej prowadzonej przez organy administracji publicznej, w tej sferze wolontariusze nie mogą być zatrudniani.

Przykład: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Lubaniu zamierza rozszerzyć prowadzoną działalność o współpracę z wolontariuszami. Ochotnicy mieliby świadczyć pomoc klientom OPS w zakresie dotrzymywania towarzystwa osobom starszym, samotnym, pomocy w nauce dzieciom z rodzin dysfunkcyjnych. Wolontariusze w ramach świadczonej pomocy nie będą wykonywać prac, które wykonują opiekunki i pracownicy socjalni a jedynie będą ją uzupełniać o działania, które nie są w zakresie obowiązków pracowników np. dotrzymywanie towarzystwa podopiecznym ośrodka, pomoc w załatwianiu formalności w urzędach, sklepach.

Art. 42
2. Przepisy niniejszego rozdziału (Dział III Ustawy ) stosuje się odpowiednio do wolontariuszy wykonujących na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej świadczenia na rzecz organizacji międzynarodowych, jeżeli postanowienia umów międzynarodowych nie stanowią inaczej.
Zgodnie z Ustawą wolontariusze mogą również wykonywać na terenie Polski świadczenia na rzecz organizacji międzynarodowych.
Zasady angażowania wolontariuszy wynikające z Ustawy stosuje się w przypadku angażowania wolontariuszy zagranicznych i cudzoziemców (legalnie przebywających
w Polsce) zamieszkałych w Polsce. Wolontariat nie jest traktowany jako świadczenie pracy
w związku z tym cudzoziemcy chcący zostać wolontariuszem nie muszą uzyskiwać pozwolenia na pracę.
Jednakże, jeżeli rząd RP zawarł umowę z innym państwem lub organizacją międzynarodową, która inaczej reguluje sprawy związane z angażowaniem wolontariuszy, stosuje się zapisy tejże umowy.

Kto nie może korzystać z pomocy wolontariuszy
Ustawa wskazując w art. 42 ust. 1 pkt. 1, 2, 3 podmioty uprawnione do korzystania ze świadczeń wolontariuszy nie przewiduje tym samym możliwości korzystania ze świadczeń wolontariuszy w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej przez: podmioty komercyjne, organy administracji publicznej i jednostki organizacyjne im podległe lub przez nie nadzorowane.
Nierozwiązana pozostaje kwestia pomocy, jakiej udzielają wolontariusze osobom indywidualnym. Aby wolontariusz mógł korzystać z praw wynikających z Ustawy, powinien zostać zaangażowany przez podmiot uprawniony do współpracy z wolontariuszami i następnie za jego pośrednictwem świadczyć pomoc osobie indywidualnej.

Przykład: Janek chce pomagać jako wolontariusz swojej ciężko chorej sąsiadce pani Zofii. Nie może jednak podpisać z nią umowy wolontariackiej. Zgłasza się do działającego na jego terenie Stowarzyszenia Pomocy Chorym i zostaje wolontariuszem w tej organizacji, a następnie przez Stowarzyszenie zostaje oddelegowany do pomocy pani Zofii.

3. Ubezpieczenie wolontariusza ubezpieczenie zdrowotne i od następstw nieszczęśliwych wypadków

A Ubezpieczenie zdrowotne
Art. 46
1. Wolontariuszowi mogą przysługiwać świadczenia zdrowotne na zasadach przewidzianych
w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym.

Jest to zapis, który ze względów finansowych budzi wiele obaw i sprawia, że organizacje pozarządowe i placówki publiczne poddają pod wątpliwość sens współpracy
z wolontariuszami. Bardzo często korzystający, po jego pobieżnym przeczytaniu, gotowi są zrezygnować ze współpracy z ochotnikami w obawie przed obowiązkiem opłacania składek na ubezpieczenie zdrowotne wolontariusza. Nic bardziej mylnego. Ustawa daje taką możliwość, lecz nie obliguje do tego.
Istotne jest ponadto to, że z takiej możliwości można skorzystać w stosunku do wolontariusza, który nie ma opłacanych składek na ubezpieczenie zdrowotne z innego tytułu. Określają to szczegółowo przepisy wprowadzające ustawę, w tym przypadku znowelizowana ustawa
o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia.

Objęcie ubezpieczeniem zdrowotnym nastąpi z dniem określonym w umowie zawartej przez korzystającego z Funduszem. Natomiast ubezpieczenie to wygaśnie z dniem rozwiązania umowy lub po upływie miesiąca nieprzerwanej zaległości w opłacaniu składek.

Jeśli korzystający podejmie decyzję o tym, żeby ubezpieczyć wolontariusza, zobowiązany jest do zgłoszenia go w ZUS-ie za pomocą formularza ZZA pobranego bezpośrednio z urzędu lub wygenerowanie z programu np. „Płatnik” i odesłanie do ZUS-u. A następnie opłacenia składki na ubezpieczenie zdrowotne. Podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne stanowi kwota odpowiadająca najniższemu wynagrodzeniu (w 2004 r. jest to 824 zł). Wysokość składki na ubezpieczenie zdrowotne wynosi w 2004 r. 8,25% podstawy wymiaru, a więc minimalnego wynagrodzenia (w kolejnych latach odpowiednio wyniesie: w 2005 r. 8,5%, w 2006 r. 8,75%).

Przykład: Adam jest studentem III roku psychologii w Uniwersytecie Wrocławskim. Dwa razy w tygodniu jako wolontariusz prowadzi zajęcia dla dzieci w świetlicy środowiskowej. Personel placówki jest bardzo zadowolony ze współpracy z Adamem. Chcąc związać Adama jak najdłużej z placówką postanowiono, że w formie nagrody opłacać będą Adamowi składki na ubezpieczenie zdrowotne.
Nie jest to jednak możliwe. Adam jako student jest objęty ubezpieczeniem zdrowotnym
w Narodowym Funduszu Zdrowia i nie jest możliwe podwójne opłacanie za niego składki.

Art. 46
2. Wolontariuszowi przysługuje zaopatrzenie z tytułu wypadku przy wykonywaniu świadczeń, o których mowa w art. 42, na podstawie odrębnych przepisów, z zastrzeżeniem ust. 3.

W myśl ww. zapisu wolontariusz musi być objęty ubezpieczeniem od nieszczęśliwych wypadków bez względu na charakter i miejsce wykonywanych świadczeń.
Wolontariuszowi, który wykonuje świadczenia przez okres dłuższy niż 30 dni przysługuje zaopatrzenie z tytułu wypadku przy wykonywaniu świadczeń na podstawie art. 2 ust. 12 ustawy z dnia 27 września 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach. Oznacza to, że po 30 dniu współpracy
z wolontariuszem „opiekę” nad nim w zakresie ochrony ubezpieczeniowej od nieszczęśliwych wypadków sprawuje państwo polskie (przez swoje wyspecjalizowane organy – ZUS). Na jakiej zaś podstawie ZUS wie, że w sytuacji wypadku obowiązane jest do określonych świadczeń
w stosunku do wolontariusza? Jaka jest procedura zgłaszania wolontariusza do ubezpieczenia wypadkowego w ZUS?
Otóż w sytuacji – kiedy wolontariusz ulegnie wypadkowi, korzystający obowiązany jest sporządzić protokół wypadku oraz przesłać go wraz z (uwaga!) porozumieniem o współpracy, które zawarł z wolontariuszem do ZUS. Na tej podstawie ZUS rozpoczyna procedurę odszkodowawczą. Potwierdza to, że nie ma obowiązku zgłaszania do ZUS faktu rozpoczęcia współpracy z wolontariuszem, a tym samym zgłaszania go do ubezpieczenia. Zgłoszenie to ma miejsce dopiero po wystąpieniu wypadku.

Przykład: Wolontariusz współpracuje od 6 miesięcy z ośrodkiem pomocy społecznej. W ramach współpracy odwiedza podopiecznego OPS – młodego niepełnosprawnego chłopaka. Wychodzi
z nim na spacer, pomaga w robieniu zakupów, wypełnia czas rozmową. W czasie jednego ze spacerów wolontariusz skręcił nogę, stając niefortunnie na krawężniku.
Czy z tytułu wykonywania świadczeń przysługuje mu ubezpieczenie wypadkowe?

Tak. Wolontariuszowi przysługuje odszkodowanie. W myśl Ustawy ośrodek pomocy społecznej powinien po miesiącu korzystania ze świadczeń wolontariusza zawrzeć z nim na piśmie porozumienie o współpracy (chociaż wolontariusz pomaga bezpośrednio osobie niepełnosprawnej to de facto jest wolontariuszem ośrodka pomocy społecznej). Po wystąpieniu zdarzenia ośrodek pomocy społecznej zgłasza ten fakt do ZUS. W terminie do 14 dni musi przesłać do ZUS wypełnioną kartę wypadkową dokumentującą zaistniałe zdarzenie oraz porozumienie o współpracy z wolontariuszem.
Porozumienie potwierdza fakt, że wolontariusz jest formalnie związany z ośrodkiem pomocy społecznej oraz potwierdza zakres świadczeń wolontariusza w czasie których nastąpił wypadek.

B. Ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków
Art. 46
3. Wolontariuszowi, który wykonuje świadczenia przez okres nie dłuższy niż 30 dni, korzystający zobowiązany jest zapewnić ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków.

Jeśli wolontariusz współpracuje z organizacją krócej niż 30 dni – korzystający musi wykupić ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków w komercyjnej firmie ubezpieczeniowej (nawet, jeżeli wolontariusz jest już objęty takim ubezpieczeniem z innego tytułu.).

Przykład: Wolontariusz bierze udział w jednodniowym festynie z okazji Dnia Dziecka. Podczas trwania festynu bawiąc się z dziećmi skręcił nogę. Na jakiej podstawie i z jakiego tytułu przysługuje mu odszkodowanie?

Otóż odszkodowanie przysługuje mu z tytułu wykupionej przez korzystającego (organizatora festynu) polisy NW w firmie komercyjnej. Korzystający zobowiązany jest do tego gdyż wolontariusz będzie wykonywał świadczenia krócej niż 30 dni (jednodniowy festyn.) W tym przypadku procedura odszkodowawcza określona jest przez towarzystwo, które sprzedało polisę NW.

Warto w tym miejscu zastanowić się, czy ubezpieczenie w przypadku świadczeń wykonywanych krócej niż 30 dni należy wykupić na cały miesiąc, czy możliwe jest (celem obniżenia kosztów) wykupienie ubezpieczenie NW na okres (liczbę dni) faktycznie przepracowanych przez wolontariusza.

Przykład: Dwa razy w tygodniu wolontariusz pomaga w prowadzeniu serwisu internetowego
w jednej z organizacji pozarządowych. W czasie pobytu w organizacji uaktualnia serwis, sprawdza poprawność jego działania, odpowiada na listy przysyłane pocztą elektroniczną.
Na jaki czas należy wykupić dla niego polisę ubezpieczeniową NW? Czy na pierwsze 30 dni czy na faktycznie przepracowane dni w czasie pierwszego miesiąca jego aktywności 3 razy
w tygodniu x 4 tygodnie = 12 dni?

Ustawa tego nie precyzuje. Jeśli zatem dokładnie wiemy, w jakie dni i w jakim wymiarze czasu wolontariusz będzie wykonywał świadczenia na rzecz korzystającego (organizacji), to zasadne wydaje się wykupić ubezpieczenie w naszym przypadku na 12 dni. Jeśli zaś nie wiemy dokładnie, jaki to będzie wymiar czasu – warto dla bezpieczeństwa wolontariusza i swojego wykupić polisę na pełne 30 pierwszych dni pracy wolontariusza.

 

C. Podsumowanie

Ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków wolontariuszy organizacja obowiązana jest pokrywać w razie zawarcia umowy z wolontariuszem, na czas krótszy niż 30 dni. W takim wypadku organizacja musi wykupić dla swoich wolontariuszy ubezpieczenie NW.
Jeżeli natomiast organizacja zawiera umowę o świadczenie usług przez czas przekraczający 30 dni to wolontariusz objęty zostaje ubezpieczeniem z tytułu nieszczęśliwych wypadków na mocy tzw. małej ustawy wypadkowej. Zgodnie z tą ustawą wolontariuszowi, który ulegnie wypadkowi przy wykonywaniu świadczeń wolontariackich w przypadku wystąpienia nagłego zdarzenia wywołanego przyczyną zewnętrzną wywołującego uraz bądź śmierć, przysługiwać będzie:
– renta z tytułu niezdolności do pracy,
– jednorazowe odszkodowanie,
– świadczenie zdrowotne w zakresie leczenia następstw wypadku lub choroby zawodowej.
W razie nieszczęśliwego wypadku, który zakończy się śmiercią wolontariusza, członkom rodziny przysługuje zwrot kosztów pogrzebu oraz renta rodzinna i jednorazowe odszkodowanie.
Wyżej wymienione świadczenia finansowane są z budżetu państwa.
W wypadku zawarcia umowy z wolontariuszem na czas nieokreślony organizacja musi opłacać mu ubezpieczenie z tytułu NW przez pierwszych 30 dni. Od początku drugiego miesiąca wykonywania świadczeń przez wolontariusza zostaje on objęty ubezpieczeniem z Ustawy.

4. Wzory porozumień z wolontariuszem

WZÓR A.

POROZUMIENIE O WYKONYWANIU ŚWIADCZEŃ WOLONTARYSTYCZNYCH

zawarte w dniu ………………. w …………………………… pomiędzy : ……………………………………. z siedzibą w …………………..,
KRS nr …………………………., reprezentowanym przez ………………………………….. zwanym dalej Korzystającym,
a …………………………………… legitymującym się dowodem osobistym nr …………………, PESEL ……………………………..,
zamieszkałym ……………………….., zwanym dalej Wolontariuszem.

Wstęp
Korzystający oświadcza, że jest podmiotem na rzecz, którego zgodnie z art. 42 ust. 1 Ustawy
o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 r. mogą być wykonywane świadczenia przez wolontariuszy. Wolontariusz oświadcza, że posiada kwalifikacje niezbędne do wykonywania powierzonych niżej czynności

Mając na względzie ideę wolontariatu, u podstaw, której stoi dobrowolne, bezpłatne wykonywanie czynności, a także biorąc pod uwagę charytatywny, pomocniczy i uzupełniający charakter wykonywanych przez wolontariuszy świadczeń Strony porozumienia uzgadniają, co następuje:

§ 1
1. Korzystający powierza wykonanie Wolontariuszowi, a Wolontariusz dobrowolnie podejmuje się wykonania na rzecz Korzystającego następujących czynności:
……………………………………..
……………………………………..
2. Czynności, o których mowa wyżej będą wykonywane w obecności ………………. w następujący sposób:
…………………………………….
…………………………………….

§ 2
1. Strony Umowy uzgadniają, że czynności określone w § 1 zostaną wykonane w okresie od ………………… do ………………….. .
2. Miejscem wykonywania czynności będzie ……………………………..

§ 3 Z uwagi na charakter i ideę wolontariatu:
1. Wolontariusz jest obowiązany wykonywać uzgodnione czynności osobiście;
2. Wolontariusz za swoje czynności nie otrzyma wynagrodzenia.

§ 4
1. Korzystający zobowiązuje się zapewnić Wolontariuszowi bezpieczne i higieniczne warunki wykonywania przez niego świadczeń.
2. Korzystający na czas wykonywania świadczeń przekazuje Wolontariuszowi następujące środki ochrony indywidualnej:
……………………………………
……………………………………

§ 5 Korzystający zobowiązuje się pokrywać niezbędne koszty ponoszone przez Wolontariusza, związane z wykonywaniem świadczeń na rzecz Korzystającego w następujący sposób:
…………………………………….
…………………………………….

§ 6 Korzystający ma obowiązek ubezpieczyć wolontariusza od następstw nieszczęśliwych wypadków.

§7 Korzystający zapewnia wolontariuszowi ubezpieczenie zdrowotne, w terminie …….. dni od dnia zawarcia porozumienia.

§8 Korzystający pokrywa, na dotyczących pracowników zasadach określonych w odrębnych przepisach, koszty podróży służbowych i diet Wolontariusza.

§ 9 Wolontariusz zobowiązuje się zachowania w tajemnicy informacji, które uzyskał w związku w wykonywaniem świadczeń na rzecz Korzystającego, a które stanowią tajemnicę Korzystającego. Dotyczy to w szczególności informacji związanych z:
a) ………………………………;
b) ………………………………;

§ 10
1. Porozumienie może być rozwiązane przez każdą ze Stron za ….. dniowym wypowiedzeniem;
2. Porozumienie może być rozwiązane przez każdą ze Stron bez wypowiedzenia z ważnych przyczyn.
3. Za ważne przyczyny Strony uznają w szczególności:
a) ……………………………….;
b) ……………………………….;

§ 11 Za wyrządzone szkody strony odpowiadają na zasadach określonych w Kodeksie Cywilnym.

§ 12 W sprawach nieuregulowanych przepisami Ustawy o działalności pożytku publicznego
i o wolontariacie lub niniejszym Porozumieniem zastosowanie będą miały odpowiednie przepisy Kodeksu Cywilnego.

§ 13 Wszelkie zmiany Porozumienia będą dokonywane w formie pisemnej pod rygorem nieważności.

§ 14 Spory wynikłe ze stosowania umowy rozstrzyga Sąd powszechny w postępowaniu cywilnym.

§ 15
1. Umowę sporządzono w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla każdej ze Stron;
2. Wolontariusz może w każdym czasie domagać się wydania przez Korzystającego pisemnego zaświadczenia o wykonaniu świadczeń przez Wolontariusza. Zaświadczenie to na wniosek Wolontariusza zawierać będzie informację o zakresie wykonywanych świadczeń.

KORZYSTAJĄCY WOLONTARIUSZ

—————————– ———————————–

 

WZÓR B.

POROZUMIENIE O WSPÓŁPRACY

W dniu……………………. w ………….., pomiędzy ………………………. z siedzibą w ………………………, reprezentowaną przez ……………………… zwanym w dalszej części Korzystającym ,
a
Panią/Panem ……………………………………………, dowód osobisty nr ………………………………………, adres zamieszkania: …………………………………………, zwaną/ym w dalszej części Wolontariuszem,
została zawarte porozumienie następującej treści:

1. Korzystający i Wolontariusz zawierają porozumienie o współpracy w zakresie ……………………………….. (np. rehabilitacji dzieci autystycznych, promocji organizacji, obsługi księgowej, pomocy w prowadzeniu biura).

2. Wolontariusz zobowiązuje się wykonać w ramach porozumienia następujące świadczenia:
a. ……………………………………………………………..
b. ……………………………………………………………..

3. Rozpoczęcie wykonania świadczeń strony ustalają na dzień………………………, a zakończenie do dnia…………..

4. Strony zgodnie ustalają, że porozumienie niniejsze obejmuje świadczenie o charakterze wolontarystycznym, które ma charakter bezpłatny.

5. Korzystający zobowiązuje się do zwrotu wolontariuszowi wydatków, które ten poczynił
w celu należytego wykonania świadczenia w tym koszty podróży służbowych i diet na zasadach wynikających z odrębnych przepisów.

6. Zwrot wydatków o których mowa w pkt. 5 nastąpi w terminie 7 dni po otrzymaniu od Wolontariusza stosownego rozliczenia wraz z dowodami poniesionych wydatków
w następującym zakresie:
a. …………………………………………………………….
b. …………………………………………………………….

7. Korzystający zapewnia wolontariuszowi bezpieczne i higieniczne warunki wykonywania świadczeń.

8. Wolontariuszowi przysługuje zaopatrzenie z tytułu wypadku przy wykonywaniu świadczenia wymienionych w pkt 2 Porozumienia, na zasadach wynikających z odrębnych przepisów.

9. Wolontariusz może powierzyć wykonanie zadania innej osobie, lecz w pełni odpowiada za wykonanie porozumienia.

10. Wolontariusz zobowiązuje się do zachowania w tajemnicy wszelkich informacji w zakresie wykonywanego porozumienia, a zwłaszcza informacji związanych z sytuacją socjalną
i zdrowotną osób, na rzecz których świadczy pomoc

11. W sprawach nie uregulowanych porozumieniem zastosowanie ma kodeks cywilny oraz Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

12. Porozumienie sporządzono w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla każdej ze stron.

KORZYSTAJĄCY                                                                                          WOLONTARIUSZ

________________________                                             _____________________

 

V. METODY PEDAGOGIKI ZABAWY PROPONOWANE PRZEZ POLSKIE STOWARZYSZENIE PEDAGOGÓW I ANIMATORÓW „KLANZA”

Pedagogika zabawy jest metodyką pracy i życia w grupie. Jej teoretyczne założenia wywodzą się z pedagogiki i psychologii humanistycznej oraz terapii Gestalt. Z tych dziedzin zaczerpnęła swoje zasady pracy z grupą:

Zasada dobrowolności – uczestnik sam decyduje o swojej aktywności, mogąc ją wyraźnie ograniczyć lub całkowicie z niej zrezygnować w atmosferze wolnej od nakazów, zakazów i presji.

Zasada dwupoziomowej komunikacji – porozumiewamy się na poziomie werbalnym i niewerbalnym.

Zasada wyrażenia emocji – umiejętność nazywania i ujawniania różnorodnych uczuć, sprzyjających byciu asertywnym i czerpania radości bycia razem.

Zasada sprzeciwu wobec bezsensownej rywalizacji – wykluczenie wszelkich zabaw proponujących podziały na zwycięzców, pokonanych, lepszych i gorszych.

Zasada stosowania różnorodnych środków wyrazu – przekazywanie treści oraz wywoływanie emocji, poprzez oddziaływanie na różne zmysły: ruch, gest, taniec, dotyk, malowanie, dźwięk, pantomima.

Zasada „tu i teraz” – ważne jest to co odczuwam i czego doznaję w danej chwili, co mnie wzbogaca i wzmacnia.

Stosując te zasady w pracy z grupą wspieramy całościowy rozwój człowieka, uczymy współpracy w grupie z zachowaniem indywidualności każdej osoby. Osoba wykorzystująca metody pedagogiki zabawy w swojej pracy musi w pełni akceptować siebie i innych, być autentyczną w swoich działaniach i proponującą, a nie rozdzielającą zadania. Jej zadaniem jest obserwacja, a nie ocena. Prowadzący stosuje się do zasady najmniejszej koniecznej pomocy.

1. Ćwiczenia wstępne

Proponowane zabawy ułatwiają rozpoczęcie zajęć, czy spotkania, nawiązanie współpracy, zapoznanie się.

 

a. Wizytówka z imieniem

Materiały: małe kartki, flamastry, nożyczki, taśma klejąca

Każdy uczestnik wycina dowolny kształt z kartki i wpisuje na nim swoje imię w takiej formie jaką lubi, aby się do niego zwracano. Taką wizytówkę przyklejamy do ubrania.

b. Dorysuj coś

Materiały: szary arkusz papieru, flamastry

Na arkuszu papieru piszemy polecenie, które każdy uczestnik czyta indywidualnie
i wykonuje według własnego pomysłu. Przykładowe polecenie:

„Narysuj coś, co będzie elementem wspólnego obrazu”
„Dorysuj dalej kawałek linii.”

c. Witam Tych, Których…

Osoba prowadząca wita uczestników według własnego pomysłu (może uzyskać ważne dla siebie informacje). Osoby, które czują się powitane, machają ręką. „Powitań” nie musi być dużo, ale ważne, aby wszyscy zostali powitani.

„Witam tych, którzy …”
– „….. mają niebieskie oczy”
– „….. lubią zwierzęta”
– „….. lubią lato”
– „…. są trochę zmęczeni”
– „Witam wszystkich obecnych”

d. Na tronie w koronie

Materiały: krzesło, czerwony materiał, papierowa korona.

Uczestnicy siedzą w półkolu, przed nimi na środku stoi tron (krzesło przykryte czerwonym materiałem lub bibułą). Jedna osoba siada na tronie, ma założoną koronę i kończy zdanie:
– „Jestem królem (królową)…”
– „Lubię…”
– „Chcę, aby moi poddani…”

Uczestnicy wykonują prośbę królowej (króla). Każdy uczestnik powinien usiąść na tronie w dowolnej kolejności.

e. Tragarz imion

Uczestnicy siedzą w kręgu. Jedna osoba mówi swoje imię, podchodzi do dowolnej osoby z kręgu, wypowiada jej imię oraz obdarowuje ją jakimś prezentem, wypowiadając zdanie:

– „Ja Ania obdarowuje Ciebie, Izo tulipanami”
– „Iza obdarowuje Tomka długopisem”
Obdarowana osoba wstaje i podchodzi do kolejnej osoby, a na koniec zajmuje jej miejsce, tak aby zmienić miejsce i utrwalić sobie imiona innych uczestników.
Prowadzący może zaproponować rodzaj prezentu.

2. Ćwiczenia Integracyjne

Zabawy integracyjne zachęcają uczestników do wspólnego działania w małej lub dużej grupie. Pozwalają na bliższe poznanie się, nawiązanie bezpośrednich kontaktów, wytworzenie ciepłej atmosfery w grupie, nabranie wzajemnego zaufania.

a. Ludzie do ludzi

Zabawa w parach. Uczestnicy dobierają wg własnego uznania. Prowadzący może być w parze lub sam.
Zabawa polegająca na dotykaniu się w parach, podaną przez prowadzącego częścią ciała. Prowadzący, mówi polecenia, np.
– „łokieć do łokcia” (osoby w parze mogą się dotykać tylko łokciem)
– „plecy do pleców” (osoby dotykają się plecami)
– „stopa do stopy” itd.
Na hasło: „ludzie do ludzi” – wszyscy zmieniają partnera. Prowadzący też szuka sobie osoby „do pary” – osoba, która została bez pary, prowadzi dalej zabawę, podając nowe polecenia.

b. Fotograf

Zabawa w parach.
Ustawiamy się w parach tak, żeby jedna osoba trzymała drugą z tyłu za ramiona. Osoba, która stoi z tyłu to fotograf. Osoba z przodu to aparat fotograficzny
Aparat fotograficzny ma zamknięte oczy – otwiera je tylko wtedy, kiedy fotograf robi zdjęcie (naciskając na ramiona).
Fotograf chce robić zdjęcia różnym rzeczom, podprowadza aparat do danego obiektu. Po wykonaniu kilku zdjęć aparat pokazuje lub mówi, co fotografował. Potem następuje zmiana ról w parach i zabawę zaczynamy od początku.

c. Sałatka Owocowa
.
Uczestnicy siedzą w kręgu, a prowadzący (bez krzesła)przypisuje każdemu rolę jakiegoś owocu np.: jabłko, gruszka, śliwka; jabłko, gruszka, śliwka itd. Następnie prowadzący podaje hasła:
– jabłka (wstają osoby, którym zostało przypisane jabłko – i szybko zamieniają się między sobą miejscami)
– gruszki
– śliwki
Prowadzący może łączyć – wywoływać 2 grupy:
– jabłka i śliwki
– śliwki i gruszki.
Na hasło: „sałatka owocowa” – wszyscy zmieniają miejsca, a prowadzący szybko stara się zająć miejsce w kręgu. Osoba, która nie znalazła wolnego krzesła prowadzi zabawę dalej.

d. Dyrygent

Uczestnicy siedzą w kręgu. Jedna osoba wychodzi z sali, pozostali wybierają z pośród siebie dyrygenta. Osoba wraca i ma odgadnąć kto nim jest. Dyrygent pokazuje jakieś ruchy,
a wszyscy je naśladują.. Stara robić to tak, aby nie być rozpoznanym. Kiedy się to stanie, sam wychodzi z sali i zabawa zaczyna się od początku.

e. Trzęsienie Ziemi

Uczestnicy zabawy tworzą 3-osobowe grupy. Osoby pozostałe są prowadzącymi lub obserwatorami.
Ustawienie: 2 osoby robią koło (zamek), trzymając się za ręce
1 osoba stoi w środku (książę) okręgu
Prowadzący podaje hasła – uczestnicy reagują w odpowiedni sposób:
– zamek – książę stoi nieruchomo, osoby tworzące zamek szukają nowego księcia
– książę – zamki stoją nieruchomo, każdy książę zmienia zamek
– trzęsienie ziemi – wszyscy zamieniają się rolami i prowadzący włącza się do zabawy.
Ten kto zostanie sam – rozpoczyna zabawę, podaje hasła.

3. Zabawa ze śpiewem

a. Magiczna liczba siedem

Uczestnicy stoją w kole – śpiewają tekst piosenki wykonując przy tym odpowiednie ruchy:

Czy znasz, czy znasz magiczną liczbę siedem? – stoimy w kole
Czy znasz, czy znasz magiczną liczbę siedem?
Tak jest jeden! – tupiemy prawą nogą
Czy znasz, czy znasz magiczną liczbę siedem?
Czy znasz, czy znasz magiczną liczbę siedem?
Tak jest jeden! – tupiemy prawą nogą
Tak jest dwa! – tupiemy lewą nogą
Czy znasz, czy znasz magiczną liczbę siedem?
Czy znasz, czy znasz magiczną liczbę siedem?
Tak jest jeden! – tupiemy prawą nogą
Tak jest dwa! – tupiemy lewą nogą
Tak jest trzy! – klękamy na prawe kolano
Czy znasz, czy znasz magiczną liczbę siedem?
Czy znasz, czy znasz magiczną liczbę siedem?
Tak jest jeden! – tupiemy prawą nogą
Tak jest dwa! – tupiemy lewą nogą
Tak jest trzy! – klękamy na prawe kolano
Tak jest cztery! – klękamy na lewe kolano
Czy znasz, czy znasz magiczną liczbę siedem?
Czy znasz, czy znasz magiczną liczbę siedem?
Tak jest jeden! – tupiemy prawą nogą
Tak jest dwa! – tupiemy lewą nogą
Tak jest trzy! – klękamy na prawe kolano
Tak jest cztery! – klękamy na lewe kolano
Tak jest pięć! – podpieramy się prawym łokciem
Czy znasz, czy znasz magiczną liczbę siedem?
Czy znasz, czy znasz magiczną liczbę siedem?
Tak jest jeden! – tupiemy prawą nogą
Tak jest dwa! – tupiemy lewą nogą
Tak jest trzy! – klękamy na prawe kolano
Tak jest cztery! – klękamy na lewe kolano
Tak jest pięć! – podpieramy się prawym łokciem
Tak jest sześć! – podpieramy się lewym łokciem
Czy znasz, czy znasz magiczną liczbę siedem?
Czy znasz, czy znasz magiczną liczbę siedem?
Tak jest jeden! – tupiemy prawą nogą
Tak jest dwa! – tupiemy lewą nogą
Tak jest trzy! – klękamy na prawe kolano
Tak jest cztery! – klękamy na lewe kolano
Tak jest pięć! – podpieramy się prawym łokciem
Tak jest sześć! – podpieramy się lewym łokciem
Tak jest siedem! – podpieramy się czołem
Pamiętamy, żeby za każdym razem gesty wykonywać po kolei,

b. Pingwin

Uczestnicy stoją w „wężu”, kładąc ręce na ramionach osoby z przodu. Śpiewają, wykonując odpowiednie ruchy.
O jak przyjemnie i jak wesoło w pingwina bawić się, się się – rytmiczny marsz do przodu, 3 podskoki obunóż
Raz nóżka prawa, raz nóżka lewa – wysunięcie w bok odpowiedniej nogi
Do przodu, do tyłu – obunóż skoki
I raz dwa trzy – obunóż do przodu
Pingwinek mama i pingwin tata, pingwinek synek i córki trzy – rytmiczny marsz do przodu, 3 podskoki obunóż
Raz nóżka prawa, raz nóżka lewa – wysunięcie w bok odpowiedniej nogi
Do przodu, do tyłu – obunóż skoki
I raz dwa trzy – obunóż do przodu

Kiedy pingwina tańczy rodzina, to aż podłoga cała drży – rytmiczny marsz do przodu, 3 podskoki obunóż
Raz nóżka prawa, raz nóżka lewa – wysunięcie w bok odpowiedniej nogi
Do przodu, do tyłu – obunóż skoki
I raz dwa trzy – obunóż do przodu

Gdy Antarktydą pingwiny idą, śpiewają głośno „pi, pi, pi” – rytmiczny marsz do przodu, 3 podskoki obunóż

Uczestnicy poruszają się w wężyku , śpiewają kolejne zwrotki piosenki i wykonują określone ruchy. Przy śpiewaniu kolejnych zwrotek można zmienić osobę prowadzącą w wężyku (osoba pierwsza idzie na końcu itd.).

c. Podajmy sobie ręce

Zabawa w parach.
Uczestnicy śpiewają piosenkę i jednocześnie wykonują określone ruchy:

Podajmy sobie ręce – podajemy dłonie partnerowi
I zróbmy kółka dwa, kółka dwa – trzymając się za dłonie, zakreślamy 2 koła
I brzuszek do brzuszka – stukamy się brzuszkami
I buźka do buźki – stukamy się policzkami, raz prawym raz lewym
I tak do białego dnia – trzymając się za ręce robimy obrót w parze

Więc bawmy się, więc bawmy się – trzymając się oburącz z partnerem kołyszemy ręce w prawą i lewą stronę
Zabawa nas nic nie kosztuje – trzymając się za ręce robimy obrót w parze
i zatrzymujemy się na przeciw
Masz ręce dwie, więc klaśnij w nie – pokazujemy sobie nawzajem dłonie,
a potem klaszczemy w dłonie partnera
Zabawa niechaj trwa – robimy obrót w swojej parze, a następnie zmieniamy partnera.

Stojąc naprzeciwko nowego partnera rozpoczynamy taniec od początku.

d. Czynności z codziennego życia

Materiały: czarno – białe gazety i taśma klejąca

Z gazety robimy patyczki – ciasno zwijając arkusz gazety po przekątnej, końcówkę sklejamy taśmą. Każdy uczestnik ma jeden patyczek za pomocą którego w pantomimiczny sposób prezentuje czynności z codziennego życia – grupa odgaduje jaka to czynność.

e. Poszedł Jarek na jarmarek

Uczestnicy siedzą w kręgu. Pierwsza osoba mówi: „poszedł Jarek na jarmarek, kupił sobie …” – i dodaje coś co kupił Jarek, np. samochód. Kolejna osoba powtarza całe to zdanie
i dodaje drugi przedmiot, który kupił Jarek, np. „poszedł Jarek na jarmarek kupił sobie samochód i buty”. Kolejne osoby dodają po jednej rzeczy, powtarzając całe zdanie ze wszystkimi zakupami zrobionymi do tej pory.

f. Działania przy muzyce

Uczestnicy poruszają się po sali w rytm muzyki. Na przerwę w muzyce uczestnicy:
– dobierają się w grupy ilość ilością osób, wskazaną przez prowadzącego nie głosem, lecz na palcach ręki lub dużej kostce do zabawy.
– w tych grupach wykonują zadania – polecenia podaje prowadzący, np. 5 podskoków, moja ulubiona potrawa (każdy z uczestników mówi), gdzie i jak lubię wypoczywać…
Po wypełnieniu polecenia wszyscy znów poruszają się przy muzyce, by znów dobrać się
w grupy – zwracamy uwagę, by za każdym razem szukać innych osób do grupy.

4. Zabawy plastyczne

W zabawach tych ważny jest sam proces tworzenia i zaangażowania uczestników – nie jest najważniejszy sam wytwór pracy, efekt końcowy.

a. Papierowy kwiatek

Materiały: czarno – białe gazety, koła wycięte z kolorowego papieru (średnica 4-5 cm), taśma klejąca, klej.

Z gazet przygotowujemy patyczek (ciasno zwinięty arkusz gazety po przekątnej, końcówkę sklejamy taśmą). Każdy uczestnik wybiera sobie kolorowe koła, z których układa kwiatek (płatki + 2 środki) – przykleja płatki do jednego środka, wkleja gazetowy patyczek
i przykleja na niego drugi środek. Do patyczka po boku przykleja zielone koła (liście).

b. Pokaz Mody

Materiały: czarno – białe i kolorowe gazety, taśmy klejące, klej, nożyczki, worki na śmieci

Uczestnicy dobierają się w pary. Pomagają sobie nawzajem w przygotowaniu strojów
z gazet – przygotowują się do Pokazu Mody. Prowadzący może podać temat pokazu np. stroje komunijne, stroje na lato lub polegać na pomysłowości uczestników. Kiedy wszyscy ubierają się w gazetowe stroje, prowadzący przygotowuje wybieg z gazet po których będą się przechadzać uczestnicy. Prowadzący zaprasza wszystkich na Pokaz Mody – uczestnicy prezentują się parami, pozostali oglądają stanowiąc widownię. W czasie pokazu dobrze jest, aby w tle było słychać rytmiczną muzykę co ułatwi poruszanie się.
Pamiętajmy o tym, aby uczestnicy posprzątali swoje miejsca pracy. Po zakończeniu pokazu wszyscy wszystko sprzątają, a gazetowe stroje gnieciemy i wrzucamy do worków na śmieci.

Zabawy, tekst i muzykę do w/w zabaw można znaleźć:
1. U. Bissinger – Ćwierz: „Muzyka i ruch dla każdego”; Wydawnictwo KLANZA, Lublin 2000
2. R. Domań: „Metody Pedagogiki zabawy w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym”; Wydawnictwo PRZEDSZKOLAK” Lublin 2003
3. L. Gęca: „Tańce integracyjne w pracy z grupą” cz. I; Wydawnictwo KLANZA, Lublin 2002
4. E. Noga, A. Wasilak: „Stare i nowe zabawy podwórkowe”; Wydawnictwo KLANZA, Lublin 2002
Z. Zaorska: „Dodać życia do lat”; Wydawnictwo KLANZA

 

VII. ORGANIZACJA PRZEDSIĘWZIĘĆ NIEKOMERCYJNYCH

1. Pozyskiwanie wolontariuszy

PYTANIA, JAKIE TRZEBA SOBIE ZADAĆ PRZED ROZPOCZĘCIEM SZUKANIA NOWYCH WSPÓŁPRACOWNIKÓW:

1. Ilu i jakich pracowników oraz gdzie i kiedy potrzebuję zatrudnić?
2. Gdzie mogę ich znaleźć?
3. W jaki sposób zainteresować kandydatów pracą w mojej organizacji?
4. Jak sprawdzić ich przydatność do pracy?
5. Co uwzględniać przy decydowaniu o przyjęciu współpracownika?
6. Jak formułować umowę o współpracy?
7. Co należy zrobić, aby nowo przyjęty współpracownik jak najszybciej stał się pełnowartościowym członkiem zespołu/organizacji?
8. Które z powyższych zadań wymagają wsparcia, a które mogę zrobić sam?
Należy pamiętać, iż pozyskiwanie nowych współpracowników, to jednak coś więcej niż “zaopatrywanie” organizacji w personel; to także – a może przede wszystkim – marketingowe oddziaływanie na otoczenie, to oferowanie własnej organizacji jako swoistego “produktu”, który umożliwia ludziom zaspokajanie ich różnorodnych potrzeb.

JAKIE CZYNNIKI MAJĄ WPŁYW NA ZNALEZIENIE ODPOWIEDNIEGO KANDYDATA?

 wymagania stanowiska czy rodzaj pracy, która ma być wykonana
 sytuacja na rynku pracy i organizacji
 sprawność instytucji pośredniczących
 konkurencja ze strony innych organizacji w zakresie profitów czy szans rozwoju
 sposób doboru
Brak wymagań wstępnych i przyjmowanie każdego chętnego, a następnie tolerowanie bierności i bylejakości pracy jest jedną z przyczyn tak szerokiego upadku w Polsce wielu organizacji służebnych. Służba jest wymagająca.

2. Przygotowywanie autoprezentacji

STYLE JĘZYKA
mówionego pisanego

1.oddziałuje przez treść i sposób prezentacji tylko przez treść

2. selektywnie dobiera fakty i idee możliwie wyczerpujący i pełny

3.hasłowy konspekt, szczególne sformułowania dopracowany styl (cytaty) dosłownie do ostatniego szczegółu

4. dużo powtórzeń, podsumowań, konstrukcja jednolita

5. uwarunkowanie czasem brak czasowych granic

6. Adresatem jest określone nieokreślony
wieloosobowe audytorium pojedynczy człowiek

 

Kompozycja przemówienia:
1. Wstęp – dlaczego zabieram głos
2. Część główna – jaki był i jaki jest stan rzeczy
– jak powinno być
– jako można to zmienić
3. Zakończenie

Przykłady środków retorycznych:
przykład, porównanie, metafora, ilustracja, powtórzenie, wzmocnienie, apel, cytat, opozycja krzyżowa, łańcuch, aluzja, hiperbola, kontrast itp.

Techniki rozpoczynania:
-zagajenie (zdobywanie przychylności)
– zarzucanie przynęty (osobiste)
– pobudzenie zainteresowania (pytania retoryczne)
– bezpośredni wstęp

Przygotowanie do wywiadu

1. „pułapki” – nigdy nie odpowiadaj bez zastanowienia
2. zapoznaj się ze stylem programu i pracy dziennikarza
3. poznaj słuchaczy lub widzów oraz cel programu
4. uzgodnij zakres informacji, które nie powinny być publikowane lub tylko anonimowo
5. dostosuj się do czasu
6. najważniejsze mów na początku
7. mów tylko to, pod czym możesz się podpisać
8. bądź na bieżąco z aktualną sytuacją w kraju i na świecie
9. nie daj się sprowokować (pytania zabójcze, obraźliwe, podstępne)
10. żądaj wglądu w wersję przygotowaną do publikacji

 

Przygotowanie ogłoszenia

1. Kto – zaprasza (pełna nazwa, podmiot najbardziej wiarygodny, 2-3 maksymalnie)
2. Kogo – (zdefiniowany adresat, nie za wąsko, nie za szeroko, nazwa oficjalna, nie robocza)
3. Po co – jaki jest cel spotkania (atrakcyjny dla adresata, nie dla nas lub dodatkowa atrakcja)
4. Gdzie – miejsce znane i łatwo dostępne (ewentualnie opisać drogę)
5. Kiedy – termin odpowiedni dla adresata, sprzyjający koncentracji uwagi

 

Przygotowanie notatki dla prasy

1. Kiedy, gdzie, co ważnego miało miejsce.
2. Krótki opis, na czym polegała waga wydarzenia, co było atrakcją.
3. Co ktoś ważny powiedział na ten temat.
4. Kto za tym stoi (kto zorganizował).
5. Jaki będzie ciąg dalszy (konsekwencje)
Dobra notatka nie powinna zawierać więcej niż 6-7 zdań.

Dobry plakat reklamowy powinien przygotowywany zgodnie z zasada AIDA

3. Organizacja i ewaluacja projektów

Elementy projektu:

O. Nazwa i obszar (tytuł, dziedzina)

„Jestem silny, jestem zdrowy” – program zajęć sportowych

1. Cel
Długofalowy, wypływający z misji organizacji (programu wychowawczego szkoły). Bezpośrednio mówi o zaspokojeniu jakiejś potrzeby społecznej, wypełnieniu istniejącej luki. Wyrażony przy pomocy czasowników typu: zwiększenie, zmniejszenie, rozwój, usamodzielnienie, pogłębienie itp.
Przykład: pogłębienie wrażliwości uczniów na problemy osób chorych na AIDS
2. Rezultat
Jego powstanie bezpośrednio przyczynia się do realizacji celu.
Jest z nim logicznie powiązany. Może być nazwany celem pośrednim, krótkofalowym, efektem. Wyraża się w bardzo konkretnych rzeczownikach dopełnionych typu: przeszkolenie 20 multiplikatorów, wybudowanie Domu dla Samotnej Matki, przeprowadzenie turnieju wiedzy o kulturze regionu.
3. Uzasadnienie
Pokazuje społeczny kontekst projektu. Mówi o istniejących potrzebach (badania, opinie, zestawienia liczbowe). Ukazuje logiczny związek między realizacją projektu a zaspokojeniem tych potrzeb. Mówi też o kompetencjach organizacji, które uprawniają ją do zajęcia się tym problemem.

4. Opis projektu

– grupa docelowa (grupa uczestników lub beneficjentów) – zasady naboru
– organizatorzy i współpracownicy (udział wolontariuszy)
– harmonogram działań (zadania i osoby odpowiedzialne)
– zasoby potrzebne do realizacji (materialne, informacyjne, finansowe, ludzkie) –czego oczekujemy
– kontynuacja projektu po zakończeniu finansowania
– monitoring i ewaluacja projektu

5. Kosztorys

6. Dane o podmiocie (organizacji)

– historia
– dotychczasowe osiągnięcia
– posiadane zaplecze

7. Promocja projektu

8.Finał (prezentacja i dokumentacja)

PRACA ZESPOŁOWA

Co robimy? Jak robimy?

EFEKT KOŃCOWY PROCES W ZESPOLE

Jak ma wyglądać program?
(na przykładzie przedszkoli)

I. Wizja – cel długofalowy, perspektywiczny

1. Przedszkole powinno być (a) bezpiecznym miejscem (b) wychowania i © organizacji czasu dla najmłodszych.
a) standard miejsca, sprawdzanie podmiotu, któremu powierza się prowadzenie placówki
b) spójność wizji wychowawczej rodziców i przedszkola, różnorodność opcji wychow.
c) kompetencje wychowawców, wyposażenie placówek

2. Przedszkole powinno być (a) uzupełnieniem (b) wychowawczych funkcji rodziny
a) promocja wychowania w rodzinie, elastyczność funkcjonowania placówek
b) j.w.

3. Przedszkole powinno być (a) gwarancją (b) kompleksowej opieki nad dzieckiem
a) łatwa dostępność i przystepność cenowa usług przedszkolnych,
b) fachowość personelu, mniejsza liczba dzieci pod opieką

II. Cele krótkookresowe

Jaka jest obecna sytuacja? Co nam się nie podoba? Co chcielibyśmy zmienić i w jakim zakresie?
Cele powinny być:
S – specyficzne, konkretne, zrozumiałe
M – mierzalne, ujęte ilościowo lub określające rezultat działań
A – akceptowalne społecznie, zgodne z naszym systemem wartości
R – realne, możliwe po spełnieniu pewnych warunków
T – terminowe, ujęte w ramy czasowe

1. Podniesienie standardu 10 najgorszych przedszkoli Wrocławia
2. Przekazanie połowy przedszkoli innym sprawdzonym podmiotom społecznym
3. Wprowadzenie obowiązku odbycia co najmniej 1 kursu dokształcającego dla przedszkolanek w ciągu roku.

Kto to ma zrobić? Jakie struktury i jacy ludzie muszą być zaangażowani w proces zmian? W jakie wyposażyć ich kompetencje?
Fazy procesu wprowadzania zmian:
1. Zebranie danych (konsultacje społeczne, opracowania specjalistyczne)
2. Przygotowanie harmonogramu i preliminarza zmian
3. Podjęcie decyzji
4. Wyznaczenie odpowiedzialnych za wdrożenie
5. Wdrażanie
6. Kontrola wykonania
7. Korekta planu początkowego (weryfikacja założeń merytorycznych i finansowych)

IV. Za co, za jakie pieniądze mają być wprowadzone zmiany? Kto i co na tym zyska? Jacy będą beneficjenci (w wymiarze materialnym i niematerialnym)?

Wszystkie cele należy podzielić na:
a) nie wymagające bezpośrednich nakładów finansowych (zakazy, zezwolenia, uprawnienia, zgody, likwidacje)
b) wymagające nakładów, a w tym:
 takich, które się nie zwracają, ale są konieczne (np. utrzymanie parków)
 takich, które będą wymagały przesunięcia środków
 takich, które się zwrócą z nawiązką

V. W jaki sposób? Kroki, procedury, mechanizm wdrożenia zmian.

Proces w zespole

I. Komunikacja
1. Dążymy do maksimum konsensusu. Zaczynamy od ogólnych sformułowań i coraz bardziej je uszczegółowiamy. „Czy zgadzamy się, że:….”
2. Przedstawiamy propozycje i stanowiska, a nie opinie i gusty.
Ja bym z tym przekazywaniem przedszkoli był ostrożny; mnie się to nie podoba…- opinia
Proponuję, aby zachować dużą ostrożność przy przekazywaniu przedszkoli, ponieważ…-stanowisko z uzasadnieniem.
3. Każdą propozycję łączymy z uzasadnieniem. Nie sztuka mieć własne zdanie, sztuka wiedzieć, dlaczego się je ma.
4. Staramy się znaleźć argumenty za i przeciw. Jeśli widzimy koszty, to spróbujmy znaleźć korzyści i odwrotnie.
5. Zawsze zapisujemy, to co uzgodniliśmy (ewentualnie rozbieżności), aby już do tego wracać w dyskusji. Podsumowanie robimy po każdym etapie dyskusji.

Zebranie
1. Przygotowanie. Potrzebne materiały uczestnicy powinni otrzymać przed zebraniem.
Do zajęcia stanowiska łatwiej się przygotować przy pomocy pytań naprowadzających.
2. Plan. O czym, w jakiej kolejności, jak długo dyskutujemy?
3. Reguły. Wnioski formalne i merytoryczne, długość wypowiedzi itp.
4. Prowadzący. Udziela głosu, łagodzi napięcia, angażuje wszystkich, podsumowuje części.
5. Protokołowanie.

 

Warunki efektywnego zebrania

1. Przygotowanie (cel, podzielone role, zaproszeni ludzie).
2. Na zebranie została zaproszona właściwa grupa adresatów.
3. Wszyscy, którzy powinni wziąć udział w zebraniu, zostali o nim wystarczająco wcześnie poinformowani (zebrano informacje zwrotne).
4. Wszyscy zaproszeni są zainteresowani zebraniem i uczestniczą w nim dobrowolnie.
5. Role: prowadzącego, prelegenta, sekretarza, protokolanta, odpowiedzialnego za czas zostały rozdzielone i przydzielone kompetentnym osobom.
6. Zebranie prowadzone jest w sposób dynamiczny, wszyscy, którzy chcą mogą zabrać głos.
7. Istnieje akceptowany przez wszystkich porządek zebrania.
8. Istnieją akceptowane przez wszystkich reguły zabierania głosu.
9. Przekazywane informacje są nowe dla uczestników.
10. Zebraniu towarzyszy dodatkowa atrakcja.
11. Czas trwania zebrania jest dobrze wykorzystany i dostosowany do percepcji.
12. Przerwy są w wystarczającej ilości..
13. Uczestnicy zebrania są wyspani, wypoczęci i syci.
14. Wielkość sali, sprzęt dodatkowy, ilość krzeseł, ich ustawienie oraz są odpowiednie do liczby zebranych.
15. Nikomu nie brakuje materiałów, które są omawiane.
16. W czasie wystąpienia prelegenta nie występują żadne zakłócenia.
17. Zebranie jest systematycznie podsumowywane.
18. Zebranie jest zakończone optymistycznym akcentem.

III. Atmosfera – czynniki wpływu:
1. warunki sali spotkań (bez zakłóceń zewnętrznych)
2. układ zebranych (wszyscy widzą siebie nawzajem)
3. możliwość wypowiedzenia się (czas zarezerwowany dla każdego)
4. wzajemne słuchanie (bez rozpraszania)
5. koncentracja uwagi (wzrok, słuch)
6. docenić wkład każdej osoby
7. mieć świadomość postępu prac

IV . Metody pracy w zespole:

Jeśli jest duża różnorodność osób co do zakresu, jak i poziomu kompetencji, wskazane jest zastosowanie zróżnicowanych metod pracy. Przykłady (wraz z oceną skutków);

1. Praca indywidualna (plusy: można ją wykonywać w dowolnie wybranej porze, gwarantuje większe poczucie współtworzenia programu, minusy: nie uruchamia mechanizmu synergii, nie buduje zespołu, nie daje możliwości konfrontacji opinii):
a) nad całością (plusy: szersze spojrzenie na każdy problem, bo z perspektywy całości, aktywizacja wszystkich członków zespołu; minusy: zbyt duże obciążenie każdego, nie każdy ma zdolność werbalizacji zagadnień)
b) nad wybraną cząstką (plusy: możliwość wykorzystania specjalistycznej wiedzy, szybsze tempo pracy, minusy: zagrożenie niespójnością, uzależnienie członków od siebie i efektów)

2. Praca grupowa (plusy: więcej pomysłów, więcej lepszych rozwiązań, wzajemna stymulacja
i sprawdzanie się, rozłożenie odpowiedzialności za efekt; minusy: wpływ dynamiki grupy, który może być pozytywny, lub negatywny, konieczność uzgadniania terminów i dłuższy czas pracy, umiejętności interpersonalne (krasomówstwo, perswazja, mogą zdominować wiedzę merytoryczną).
a) wymiana opinii – każdy z uczestników dostarcza przygotowane przez siebie opracowanie. Koordynator kopiuje je dla pozostałych i prosi o uwagi. Autor pierwotnej wersji może je przyjąć lub odrzucić. Małe rozbieżności rozstrzyga koordynator. Duże rozbieżności rozstrzyga głosowanie.
b) dyskusja kierowana. Prowadzący przedstawia temat, problem i pytania do dyskusji. Prowadzi dyskusję, podsumowuje ją. Wyniki przedstawia specjalistom do konsultacji i redakcji wersji ostatecznej.

 

Jedną prostszych metod, która można się posłużyć od oceny efektywności przedsięwzięcia jest tzw. „rybi szkielet”. Metoda ta pozwala zarówno przeanalizować problem, nad którym pracujemy, jak i efekt końcowy z punktu widzenia: jakie czynniki złożyły się na ten efekt (negatywny lub pozytywny).

„Rybi szkielet” jako metoda rozwiązywania problemów i szukania przyczyn

I. Dobrze określ problem, którym chcesz się zająć
A. Zastanów się co chcesz przeanalizować, np.: co sprawiło że zdecydowałem/am się zostać przedsiębiorcą? Dlaczego odniosłem/am sukces? Co przyczyniło się do porażki danego przedsięwzięcia? Idealnie sprecyzowany problem powinien być pytaniem zaczynającym się od: kto, co, jak, ile, kiedy, dlaczego…
B. Zapisz problem z jednej strony kartki (głowa ryby) i poprowadź linię prostą od głowy (kręgosłup) do ogona z drugiej strony kartki..

II. Zidentyfikuj główne czynniki
A. Spróbuj odpowiedzieć na pytanie jakie główne grupy czynników wpłynęły na analizowany przez ciebie problem. Najczęściej są to: ludzie, schematy zachowania, okoliczności, zasoby materialne, wpływ lektur, itp.
B. Poprowadź pierwsze grube ości szkieletu od kręgosłupa i wpisz na końcach główne czynniki.
III. Zidentyfikuj rodzaje czynników szczegółowych
A. Jak poprzednio w każdym głównym czynniku można doszukiwać się różnego rodzaju wpływów. Np. czynnik „ludzie”, może być dalej rozbity na: rodzina, koledzy szkolni, nauczyciele, itp.
B. Poprowadź linie od czynników głównych i opisz je wzdłuż linii.
IV. Zidentyfikuj czynniki szczegółowe
A. Wyodrębnij najbardziej szczegółowe przyczyny: konkretne osoby, konkretne wydarzenia, decyzje itp.
B. Wpisz wszystkie możliwe przyczyny w odpowiednie miejsca, opisując je wzdłuż linii.
V. Wyciągnij odpowiednie wnioski
Przedstawiony sposób analizy pozwala na dostrzeżenie złożoności przyczynowej wszelkich zjawisk i problemów. Jeśli ma ona służyć do przygotowania programu naprawczego jest on zwykle bardziej życiowy uwzględniający wiele różnych czynników.

Przykładowy schemat analizy mógłby wyglądać następująco:

 

zwyczaje przepisy status mat. korzyści dostępność i straty środków

 

cz. prawne cz. ekonomiczne

organizacja, procedury zasoby

 

skuteczność odpowiednie pieniężne materiały
i sprawność nieodpowiednie i sprzęt

uczestnicy partnerzy opozycja termin doświadczenie
wydarzenia

 

ludzie jako osoby i grupy cz. sytuacyjne (czas)

cz. społeczne cz. psychologiczne

 

kultura relacje wartości predyspozycje
wychowanie m. grupami postawy umiejętności

Dlaczego coś się wydarzyło?
Jaki jest problem?

analiza problemu

analiza wydarzenia